«Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών»: Ανιχνεύοντας δυνατότητες και προοπτικές στον Δήμο Δωδώνης

Κάθε χρόνο «υιοθετούμε» έναν ορεινό Δήμο. Όλες οι εργασίες των φοιτητών και φοιτητριών του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» και των ερευνητών του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας του ΕΜΠ γίνονται στον Δήμο αυτόν. Φέτος, ήταν η σειρά του Δήμου Δωδώνης.

Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης και ο αρχαιολογικός χώρος ήταν το μοναδικό στοιχείο της περιοχής που πολλοί από εμάς είχαμε επισκεφθεί ξανά στο παρελθόν. Και οι γνώσεις μας για τον Δήμο σταματούσαν εκεί. Ξεκινήσαμε με ανυπόμονη περιέργεια.

Μείναμε στον ξενώνα Θέα Δωδώνη, στην αγκαλιά του Τόμαρου, ψηλό και αδιαπέραστο όριο ανάμεσα σε δύο κοιλάδες. Μπροστά μας, ανεμπόδιστη θέα στο αρχαίο θέατρο. Τον ξενώνα λειτουργούν τρεις ιδιαίτεροι άνθρωποι, οι αδερφοί Πάνος και Βασίλης Τσιόκης και ο φίλος τους ο κ. Λευτέρης, που συντρόφεψαν με περίσσια ζεστασιά τη διαμονή μας εκεί.

Την πρώτη ημέρα γνωρίσαμε την ΔΕ Αγ. Δημητρίου. Μιλήσαμε με τους κατοίκους στο καφενείο του Τερόβου, ακούσαμε την ιστορία του χωριού, για τα κτήρια που μένουν άδεια, για τους νέους που φεύγουν. Θα’ μαστε κοντά 100 άτομα το χειμώνα εδώ, πολύ λίγοι μείναμε πια… Αφήσαμε το καφενείο γρηγορότερα από όσο θα θέλαμε για να προλάβουμε την συνάντηση στο Δημαρχείο Δωδώνης. Ανάμεσα ωστόσο, καταφέραμε να στριμώξουμε μια βόλτα μέχρι την άκρη του χωριού και να δούμε την απολαυστική θέα στην κοιλάδα του Λούρου. Σίγουρα πολλοί θα ερχόταν εδώ μόνο γι’ αυτή!

Η κουβέντα στο Δημαρχείο συγκέντρωσε όλα τα σημαντικά προβλήματα του Δήμου. Τι έχει γίνει, τι θα πρέπει να γίνει. Ερωτήματα, ανησυχίες, αγωνίες. Είμαστε καλοί ακροατές, για την ώρα. Θα επιστρέψουμε το καλοκαίρι με τις δικές μας απαντήσεις.

Επόμενος προορισμός μας η Βουλιάστα, η παλιά νεροτριβή, το εγκαταλειμμένο κτήριο του ΕΟΤ, η λίμνη των πηγών του Λούρου. Μια λίμνη ονειρική. Εμφανίζεται ξαφνικά και κόβει την αναπνοή! Από τον κ. Βαγγέλη Γαλανό που έκανε το καθημερινό του περπάτημα γύρω από τη λίμνη (στα αλήθεια κάποιοι είναι πολύ τυχεροί) μάθαμε για τα τροχόσπιτα που αράζουν ολόγυρα στη λίμνη το καλοκαίρι, για τους Ολλανδούς, τους Γάλλους και άλλους που έρχονται ξανά και ξανά. Ανάμεσα στα λόγια του η ανησυχία. Να γίνει κάτι ναι, να αξιοποιηθεί, αλλά να μη χαλάσει!

Τα πεστροφεία (συνολικά 22) είναι μια σημαντική παραγωγική δραστηριότητα στην περιοχή. Τα προβλήματα πολλά, ο κ. Αποστόλης Καρράς και ο πατέρας του μας τα περιέγραψαν αναλυτικά με βάση την εμπειρία τους από την οικογενειακή τους επιχείρηση. Η εκτροφή πέστροφας είναι μια οικονομική δραστηριότητα που μπορεί να στηρίξει την περιοχή. Πρέπει να ενισχυθεί, να αναβαθμιστεί, να αναδιοργανωθεί. Η κουβέντα έφερε όμως στην επιφάνεια ξανά, το πανταχού κρίσιμο ζήτημα στα ορεινά χωριά. Δύο μικρά παιδιά που πρέπει καθημερινά να μετακινούνται, ίσως και δυο και τρεις φορές την ημέρα για σχολείο και εξωσχολικές δραστηριότητες. Για πόσο ακόμη θα αντέχουν;

Στα ερείπια του αρχαίου νεκροταφείου της Κοπάνης, λίγο μετά τα τελευταία σπίτια του χωριού, μαθαίνουμε για τον υπό ανάδειξη σημαντικό αυτόν αρχαιολογικό χώρο αλλά και για τη σύγχρονη καλλιέργεια αρωματικών φυτών από τους ντόπιους (ICHOR).

Ακολουθήσαμε τον Αχέροντα και φτάσαμε στις πηγές του. Μέσα σε μια κοιλάδα με πολλές δυνατότητες, τόσο τουριστικές όσο και παραγωγικές. Στην παρέα μας ο αντιδήμαρχος κ. Δημήτρης Δημάκης και ο έτερος κ. Δημήτρης Δρόσος μας είπαν τόσα πολλά, για τα φεστιβάλ, για την παλιά εκκλησία, για τις πηγές, για τα φασόλια… Μας περπάτησαν στο μονοπάτι για την πύλη του Άδη, με την άγρια και υποβλητική ομορφιά του. Ένας τόπος με ιστορίες απίθανες σε κάθε γωνιά, που μόνο οι άνθρωποί του ξέρουν και μπορούν να σου ψιθυρίσουν, αν κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους.

Τα χωριά της Λάκκας Σουλίου, λγότερο διάσημα από τα Σουλιοτοχώρια της άλλης πλευράς, εξίσου όμως σημαντικά. Πολλά χωριά. Ψηλά και χαμηλά, μεγάλα και μικρά. Απλωμένα στην κοιλάδα. Οι Βαρυάδες, η Λίππα στα ψηλά, το Παλαιοχώρι, το Αλεποχώρι, ο Ρωμανός, το Σιστρούνι… Στα Δερβίζιανα η υπάλληλος του δήμου κρατάει ανοιχτό το ΚΕΠ. Μακάρι να μπορούσαμε να μείνουμε στο χωριό. Αλλά τα σχολεία έκλεισαν, οι δουλειές λιγόστεψαν, τα Γιάννενα μοιάζουν μονόδρομος. Είμαστε στο κεφαλοχώρι της περιοχής, όλα ήταν κάποτε μαζεμένα εδώ μέχρι και κτηνιατρείο λειτουργούσε! Στ’ αλήθεια υπήρχε τσαγκαράδικο μέσα στην κουφάλα του πλατάνου της πλατείας; Ή μήπως είναι ακόμη μια από τις μαγικές σας ιστορίες;…

Στο Παλαιοχώρι σταθήκαμε για λίγο δίπλα στον Μάρκο Μπότσαρη, όνομα χαραγμένο σε κάθε πέτρα του Σουλίου. Στις Αχλαδέες ο κ. Κωνσταντίνος Σκουλικάς, πρόεδρος της δημοτικής κοινότητας Αχλαδέων μίλησε μαζί μας πολύ φιλόξενα, πολύ ζεστά. Η κ. Κωνσταντίνα ζει μόνη, 93 χρονών αλλά δεν το βάζει κάτω. Τη βρήκαμε να κόβει ξύλα, την αγκαλιάσαμε σε μια selfie και δύσκολα την αποχωριστήκαμε να συνεχίσει στη ζωή που ξέρει, στα βουνά που ολοένα χαμηλώνουν, όπως λέει. Στο Ρωμανό το δημοτικό σχολείο είναι ακόμη ανοιχτό. Το γυμνάσιο-λύκειο, όμως, μια τεράστια κτηριακή υποδομή έκλεισε.

Λίγο πριν νυχτώσει εντελώς, μια στάση στο αγρόκτημα της Δήμητρας και του Δημήτρη. Δυο νέοι άνθρωποι που άφησαν την πόλη και πολύ με κόπο ζουν από τις, περίπου 50 κατσίκες και λίγα στρέμματα τρούφας. Η κάτασπρη Έλενα ανάμεσά μας όση ώρα μιλούσαμε, είναι έτοιμη να γεννήσει. Όλες οι κατσίκες έχουν ονόματα, φυσικά. Τη φαμίλια συμπληρώνουν τα τρία τους σκυλιά και πολλά μικρά γατάκια. Όλοι μαζί, καθένας με τις ανάγκες του, μια ζωή δύσκολη, απρόσμενα όμορφη μακριά από τις ανέσεις. Ζωή για λίγους και τολμηρούς!

Το επόμενο πρωί θα μας έβρισκε στον ιερό τόπο της Δωδώνης, στο αρχαιότερο μαντείο της Ελλάδας, σε ένα από τα πιο σημαντικά αρχαία θέατρα. Μαζί μας δύο εξαιρετικοί επιστήμονες, η αρχαιολόγος κ. Χαρά Καππά και ο πολιτικός μηχανικός κ. Πέτρος Κατσούδας μας εξήγησαν αναλυτικά και γλαφυρά την ιστορία του αρχαιολογικού χώρου και το έργο της αναστήλωσης του αρχαίου θεάτρου. Ένα έργο αναστήλωσης που ξεκίνησε σχεδόν 20 χρόνια πριν και από μόνο του συνιστά μάθημα για το πως πρέπει κανείς να συμπεριφέρεται στα αρχαία.

Πολύ κοντά η Δωδωνούπολη. Απλωμένη σε ίσιωμα, απέναντι από τον Τόμαρο. Σπίτια μικρά, καθένα με κήπο και αυλή. Αλλά και με κληρονομημένα περιβαλλοντικά προβλήματα που χρήζουν άμεσης επίλυσης. Η κ. Χρυσούλα Δάλλα, δημοτική σύμβουλος μας ανεβάζει στο κτήριο που φιλοξενεί τον τοπικό σύλλογο των κατοίκων και μας περιγράφει τα προβλήματα της περιοχής. Η πλατεία φτιάχθηκε πρόσφατα, μα εκτός από κατοικία δε συναντάμε κάποια άλλη ζωτικής σημασίας χρήση. Τα Γιάννενα είναι κοντά. Κι αυτή ακριβώς είναι η δύναμή της. Για ένα μοντέλο ζωής κοντά στο βουνό και μέσα στη φύση και εργασίας στην πόλη.

Στη διαδρομή προς τα Τύρια, μερικά ακόμη καλά κρυμμένα μυστικά. Δυο πέτρινα γεφύρια, στη θέση Χελιμόδι και του Ξηροποτάμου, στάσεις αφορμή να ξαναθυμηθούμε τον τρόπο κατασκευής τους μια και η εμπειρία της αναστήλωσης του γεφυριού της Πλάκας είναι ακόμη νωπή. Λίγο πιο κάτω, στην άκρη ενός στενού δρόμου, ένα δάσος με ψηλές βελανιδιές, αθέατο, σαν τόπος συγκέντρωσης μυθικών Δρυϊδών.

Είχαμε λίγες ώρες ακόμη. Μια στάση στη μονάδα παραγωγής φιαλών νερού Διώνη. Ο διευθυντής κ. Κώστας Σιώζος μας υποδέχθηκε και μας εξήγησε τον τρόπο λειτουργίας της μονάδας και την ιστορία της από το ξεκίνημά της, απαντώντας σε όλες τις ερωτήσεις μας. Που ήταν πολλές. Ξεναγηθήκαμε στους χώρους της μονάδας, μιας καλά οργανωμένης παραγωγικής δραστηριότητα που αποδεικνύει ότι η ομαλή συμβίωση βιομηχανικής κλίμακας δραστηριοτήτων και τοπικών κοινωνιών είναι εφικτή, υπό την προϋπόθεση της εθελούσιας και πραγματικής εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων.

Σε μια σύντομη στάση στο φροντισμένο Πολεμικό Μουσείο μάθαμε για το κτήριο του μουσείου, το χάνι του Εμίν Αγά, την ιστορία του και την σημασία της Μάχης του Μπιζανίου. Στα συν της επίσκεψης η αναλυτική και ζωντανή ξενάγηση από τον ντόπιο αξιωματικό.

Τελευταία στάση, το χωριό Μουσιωτίτσα. Μια πολύ ζεστή συνάντηση σε ένα χωριό με ανθρώπους ζωηρούς, ευφυείς, ανοιχτόμυαλους όπως ο πρόεδρος κ. Γιάννης Τάσης, ο κ. Βασίλης Αναστασίου με τις ιστορίες του για τους 152 εκτελεσθέντες των γερμανικών στρατευμάτων, η κ. Τασία, ο κ. Γιώργος, ο κ. Κώστας κ.ά. Χωριό με δημοτικό σχολείο τυχερό να έχει μια δασκάλα με όραμα, αντοχές και πείσμα, την κ. Αγγελική Ζαρογιάννη! Μια δασκάλα που δείχνει πώς ένας άνθρωπος μπορεί να φέρει την αλλαγή. Με ένα ορεινό χωριό στο οποίο κάποτε η πλειονότητα ήταν ναυτικοί(!), με μετανάστες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, με νύφες και γαμπρούς από κάθε μέρος της γης.

Επιστρέφοντας στο Μέτσοβο, στη βάση μας, ευχαριστούμε θερμά όλους όσοι συνέβαλαν σε αυτή την πρώτη «αναγνωριστική» επίσκεψη, ξεκινώντας από τον Δήμαρχο Δωδώνης κ. Ντακαλέτση που προετοίμασε με λεπτομέρειες τα πάντα, όλους όσους συναντήσαμε και μας άνοιξαν τα σπίτια τους, τα χωριά τους και την καρδιά τους (και είναι πολύ περισσότεροι από όσους αναφέρουμε εδώ) και βέβαια τον ακούραστο οδηγό μας Ίκαρο, που δεν βαρυγκώμησε σε καμμιά από τις δύσκολες διαδρομές. Ο Δήμος Δωδώνης κρύβει σημαντικές εκπλήξεις σε τοπία, αξιοθέατα, ιστορία, παραγωγικές δυνατότητες. Αλλά η δύναμή του είναι οι άνθρωποί του! Μάθαμε πολλά από εσάς. Για εμάς ανοίγει ένα εξάμηνο σκληρής συστηματικής προσπάθειας για να βρούμε λύσεις στα προβλήματα της περιοχής που θα έχουν κέντρο τον άνθρωπο, αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνολογίας. Θα επιστρέψουμε με τη δική μας δουλειά, το καλοκαίρι. Καλή μας αντάμωση!