Η συμβολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Δήμου Ζίτσας
Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου συμπληρώνει φέτος την ένατη χρονιά λειτουργίας του. Το μεταπτυχιακό αυτό ξεκίνησε την πορεία του μέσα στην κρίση και συνεχίζει, απέναντι σε εμπόδια και δυσκολίες, αντλώντας έμπνευση από το πείσμα των ορεινών κοινωνιών, τις οποίες συστηματικά προσεγγίζει. Κάθε χρόνο «υιοθετούμε» μια περιοχή, τη μελετούμε συστηματικά και οι σπουδαστές μας ασκούνται, όχι επί χάρτου, αλλά πάνω σε πραγματικά προβλήματα. Την ακαδημαϊκή χρονιά 2016-2017 το μεταπτυχιακό μας πρόγραμμα εστίασε την εκπαιδευτική και ερευνητική του δραστηριότητα σε μια εκτεταμένη και ενδιαφέρουσα γεωγραφική ενότητα της Ηπείρου, το Δήμο Ζίτσας.
Η Ζίτσα, ως Δήμος της Ηπείρου, συγκεντρώνει τα τυπικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν, ευρύτερα, την Ήπειρο. Κατ’ αρχάς έχει πλούσια ιστορία και μια μακρά παράδοση που σχετίζεται με μεγάλους ευεργέτες, οι οποίοι με τη συνεισφορά τους βοήθησαν σημαντικά τόσο την τοπική κοινωνία όσο και την Ελλάδα, ευρύτερα. Η Ζίτσα έχει, επίσης, το δικό της μουσικό ιδίωμα με σημαντική συνεισφορά στο μοναδικό μωσαϊκό της ηπειρώτικης μουσικής. Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ηπειρώτικα τραγούδια (όπως η Μαριόλα και οι Κλέφτες) καθώς και μουσικοί που έχουν χαράξει μεγάλη πορεία στην παραδοσιακή μουσική προέρχονται από τη Ζίτσα.
Ο σημερινός Δήμος Ζίτσας, όπως προέκυψε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη», περιλαμβάνει μια μεγάλη γεωγραφικά περιοχή (πάνω από 560 km2), με έντονες διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις. Μέσα στο Δήμο υπάρχουν απομονωμένα χωριά με λιγοστούς κατοίκους αλλά και περιοχές που, ουσιαστικά, λειτουργούν ως προάστεια των Ιωαννίνων, τα οποία είναι φανερό ότι ασκούν μια έντονη δύναμη ενσωμάτωσης πάνω τους.
Πώς θα πορευτεί, λοιπόν, αυτή η περιοχή στο μέλλον; Η επιστημονική ομάδα του μεταπτυχιακού μας προγράμματος και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε έθεσε στο κέντρο του προβληματισμού της αυτό το ερώτημα, αναζητώντας αναπτυξιακές δυνατότητες, αποκαλύπτοντας ευκαιρίες και προτείνοντας λύσεις σε προβλήματα, με μια φρέσκια ματιά και αξιοποιώντας την αιχμή της τεχνολογίας.
Ας ξεκινήσουμε με με ένα αρχικό ερώτημα: Ποια είναι η ταυτότητα του Δήμου Ζίτσας;
Καθώς περιοχές της Ηπείρου, όπως το Πωγώνι, είναι ταυτισμένες βαθύτερα στη συλλογική μνήμη με την ηπειρώτικη μουσική, ενώ άλλες περιοχές όπως το Μέτσοβο, έχουν πανελλαδική ακτινοβολία όσον αφορά στους ευεργέτες, δεν αρκούν μόνο αυτά τα στοιχεία, υπαρκτά και πλούσια στην περιοχή, για τη σύνθεση της ταυτότητας της περιοχής. Ούτε από μόνα τους τα αμπέλια και τα κρασιά της Ζίτσας αρκούν για να χτιστεί η ταυτότητα του Δήμου. Η ταυτότητα μιας περιοχής πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τα βασικά της χαρακτηριστικά όσο και τα ιδιαίτερά της γνωρίσματα. Πρέπει, ακόμη, να υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η ταυτότητα δεν είναι κάτι που αποφασίζεται ερήμην της τοπικής κοινωνίας. Αποτελεί βασική προϋπόθεση να προκύπτει από την τοπική κοινωνία, αυτή να την αγκαλιάσει και να την αναδείξει. Όμως, στο σύγχρονο κόσμο, πολύ συχνά, η διαμόρφωση της ταυτότητας δεν παράγεται αποκλειστικά από τους ντόπιους. Είναι χρήσιμη η ματιά ενός εξωτερικού παρατηρητή που μπορεί να φωτίσει πλευρές οι οποίες ίσως περνούν απαρατήρητες ή ξεθωριάζουν από την τριβή της καθημερινότητας.
Ας δούμε, λοιπόν, μερικά στοιχεία της περιοχής της Ζίτσας που έχουν σημασία.
Πρώτον, η Ζίτσα είναι ένα «πνευματοχώρι». Δεν ήταν μόνο κατά το παρελθόν. Είναι και θα συνεχίσει να είναι. Στο Πνευματικό Κέντρο που χρονολογείται από το 1858 υπάρχει η επιγραφή «Δράξασθε παιδείας μήποτε οργισθεί Κύριος», ο ψαλμός του Δαυίδ από την Παλαιά Διαθήκη από τον οποίο ο Αδαμάντιος Κοραής, ο πιο σημαντικός εκπροσώπος του ελληνικού διαφωτισμού, δανείστηκε την πιο γνωστή προτροπή του, «Δράξασθε Παιδείας». Πάνω από ενάμισι αιώνα μετά, φαίνεται ότι η προτροπή αυτή είναι ζώσα και δρώσα δύναμη στην τοπική κοινωνία. Οπωσδήποτε, δεν είναι κάτι που βλέπεις εύκολα σε έναν οικισμό 700 κατοίκων, τη Ζίτσα, να υπάρχει πινακοθήκη χαρακτικής αλλά και βιβλιοπωλείο. Άραγε απλά «έτυχε» στην Κληματιά, μια εμπνευσμένη νηπιαγωγός, η Μαρία Τοπολιάτη, να πρωτοστατεί σε ένα εκπαιδευτικό πείραμα που έχει προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον; Στο Σουλόπουλο γίνονται εκδηλώσεις βράβευσης λογοτεχνών και το Λύκειο Ελεούσας βρίσκεται πολύ ψηλά στον πίνακα των επιτυχιών στις Πανελλήνιες. Αυτά, όλα μαζί δεν είναι τυχαία. Η σχέση της Ζίτσας «με τα γράμματα» είναι διαχρονική, παρούσα, και αποτελέι ένα ιδιαίτερο στοιχείο της ταυτότητάς της.
Δεύτερον, η περιοχή της Ζίτσας έχει μια ισχυρή παραγωγική βάση, η οποία αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους Δήμους της Ηπείρου. Βεβαίως, η βάση αυτή κλονίσθηκε συθέμελα, όπως παντού στη χώρα, από το ισχυρό χτύπημα της κρίσης, αλλά όχι μόνο άντεξε αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις ενισχύθηκε. Περίπου 800 εργαζόμενοι στις μεγάλες πτηνοτροφικές μονάδες της περιοχής και μια ισχυρή αμπελουργική/ οινοποιητική δραστηριότητα δίνουν το δικαίωμα στην περιοχή να κοιτάζει το μέλλον με αυτοπεποίθηση. Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο, βαθύτερο. Ένα ακόμη πιο ισχυρό πλεονέκτημα. Η περιοχή, έχει μια κουλτούρα παραγωγής, η οποία αποτελεί ένα δυνατό σημείο για τη μελλοντική της πορεία. Πολλοί από τους κατοίκους, ακόμη κι αν έχουν κάποια άλλη βασική απασχόληση, διατηρούν μια δεύτερη δουλειά στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Θα τολμούσα να πω ότι η προδιάθεση για να περάσει κανείς «από την ιδέα στη δράση», τόσο ηττημένη στην Ελλάδα της κρίσης, στην περιοχή είναι ισχυρή.
Τρίτον, ο Δήμος Ζίτσας είναι ένας ζωντανός Δήμος. Από την εμπειρία μου σε αυτό το μακρύ ταξίδι στις ορεινές περιοχές της Ηπείρου, που κρατάει τώρα δέκα χρόνια, έχω αντιληφθεί ότι η ύπαρξη ενός καφενείου είναι απόδειξη ότι μια ξεχασμένη περιοχή έχει ακόμη «σφυγμό». Η ύπαρξη ενός σχολείου είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να μιλά κανείς για μέλλον. Όμως, η ύπαρξη ενός αθλητικού σωματείου είναι απόδειξη σφρίγους, ευρωστίας, μιας κοινωνίας. Θύελλα Ελεούσας, Πασσαρών Ροδοτοπίου, Αλμυρός Βουνοπλαγιάς, Α.Ε. Κληματιάς, Α.Ε. Καμποχωρίων, Αετός Πρωτόπαππα, Α.Ο. Ζίτσας, Α.Ε. Καρυών, Α.Ο. Δαβάκης, Φλόγα Πετσαλίου, Δόξα Αναργύρων, Αετός Αγίου Ιωάννη, Α.Ε, Ρίζας κ.α ακούγονται στα αυτιά μου ως χαρμόσυνος ύμνος, ως εμβατήριο ελπίδας.
Τέταρτον, ο Δήμος Ζίτσας διαθέτει μεγάλες εκτάσεις παρθένας φύσης. Μεγάλα δάση και ποτάμια συνθέτουν ένα σκηνικό μοναδικής φυσικής ομορφιάς. Κι αυτά τα ιδιαίτερης αισθητικής τοπία, που πραγματικά φαίνονται ανέγχιχτα από το σύγχρονο τρόπο ζωής, βρίσκονται πολύ κοντά στο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Ηπείρου. Σε λιγότερο από μία ώρα ταξιδιού, μπορεί κάποιος από τα Ιωάννινα να απολαύσει μια πραγματική απόδραση από την αστική καθημερινότητα και τη μιζέρια που πολλές φορές αυτή κουβαλάει.
Πέμπτον, οι μεγάλες αντιθέσεις του Δήμου δεν πρέπει να κατανοούνται μόνο ως πρόβλημα. Είναι, ταυτόχρονα, και η μεγάλη του δύναμη. Στη συμπληρωματικότητα των διαφόρων περιοχών πρέπει να αναζητηθεί η ισορροπία στο Δήμο και όχι στην ομογενοποίηση του Δήμου. Έτσι, τα διαφορετικά πρόσωπα του Δήμου δεν θα εξαντληθούν από μια υποβόσκουσα αντιπαράθεση, αλλά θα μπορέσουν να συνεισφέρουν με τον δικό τους τρόπο σε μια αξιοβίωτη ζωή για τον κάτοικο του Δήμου. Αυτός, εξάλλου, πρέπει να είναι και ο κεντρικός στόχος της Δήμοτικής Αρχής.
Για αυτήν, λοιπόν, την ξεχωριστή περιοχή της Ηπείρου οι σπουδαστές, οι συνεργάτες και οι διδάσκοντες του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» του Ε.Μ.Π. ένωσαν τις προσπάθειές τους, ώστε να υπάρξει μια τεκμηριωμένη συμβολή στη μελλοντική της πορεία, στην ολοκληρωμένη της ανάπτυξη.
Μία εργασία αφιερώθηκε στην αποτύπωση των απόψεων των μαθητών της περιοχής για τον τόπο τους, για τα όνειρα και τις αγωνίες τους, ώστε να προσεγγίσουμε και να καταλάβουμε καλύτερα την έμψυχη βάση του μέλλοντος του Δήμου. Τέσσσερις εργασίες εστιάζουν σε ζητήματα που σχετίζονται με την παραγωγική βάση της περιοχής. Συγκεκριμένα ερευνώνται: Οι δυνατότητες αξιοποίησης των κουκουτσιών των αμπελιών, οι προοπτικές των αγροτικών καλλιεργειών, το ζήτημα της άρδευσης των αμπελιών και οι συγκρούσεις χρήσεων γης. Η Ζίτσα αν και έχει πλούσιο υδατικό δυναμικό αντιμετωπίζει προβλήματα ρύπανσης στο μεγαλύτερο ποτάμι της, τον Καλαμά. Γι’ αυτό και μία εργασία εξειδικευμένα μελετά το θέμα αυτό. Επίσης, πρόβλημα ρύπανσης προκύπτει από την κτηνοτροφική δραστηριότητα και ειδικότερα από τα πτηνοτροφεία. Μέσω της διερεύνησης των προοπτικών δημιουργίας μιας μονάδας βιοαερίου επιχειρείται να μελετηθεί πώς το πρόβλημα αυτό θα μετατραπεί σε ευκαιρία ανάπτυξης. Δύο εργασίες αφιερώνονται σε ζητήματα ανάπλασης περιοχών και χώρων που θα μπορούσαν να προσελκύσουν, έτσι, δραστηριότητες και επισκέπτες. Μπαίνουν οι βάσεις ενός στρατηγικού σχεδίου ανάπλασης των λατομείων της Κληματιάς και γίνεται μία πρόταση ανάπλασης του στρατοπέδου της Βροσίνας. Ακόμη, διατυπώνεται ένα πλαίσιο προτάσεων για την αισθητική αναβάθμιση του ιστορικού εμπορικού κέντρου της Ζίτσας. Πόλο έλξης επισκεπτών αλλά και κέντρο πνευματικής κίνησης για την περιοχή μπορεί να αποτελέσει η πινακοθήκη χαρακτικής, γι’ αυτό και μία εργασία αφιερώνεται στη διερεύνηση των προοπτικών ανάπτυξής της. Μία εργασία εστιάζει στις δυνατότητες προσέλκυσης επισκεπτών στο Δήμο Ζίτσας μέσω της αναβίωσης του Δερβενίου ως ποδηλατόδρομου/ μονοπατιού αναψυχής. Διερευνάται αναλυτικά το ζήτημα της απομόνωσης στο Δήμο Ζίτσας και δημιουργείται ο χάρτης απομόνωσης της περιοχής, ώστε να υπάρξει σαφής εικόνα για το πρόβλημα αυτό σε ένα Δήμο με σημαντικές αντιθέσεις. Από την άλλη πλευρά, εξετάζεται αναλυτικά η περίπτωση της Ελεούσας και η δυνατότητα ανάπτυξής της, έναντι του κινδύνου ενσωμάτωσης και απορρόφησής της από την πόλη των Ιωαννίνων. Για τον εκσυγχρονισμό του Δήμου Ζίτσας μέσω της αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών, μία εργασία εστιάζει στην ανάπτυξη εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα, μέσω της οποίας ο Δήμος θα μπορεί να ενημερώνεται από τους πολίτες για προβλήματα που εντοπίζουν. Τέλος, δίνουμε ζωή σε ένα από τα πιο όμορφα παραμύθια της Ζίσας, το παραμύθι της Μονοβύζας.
Στόχος μας είναι μέσα από τις εργασίες αυτές να βάλουμε ένα λιθαράκι στην προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας να πορευτεί στο μέλλον, σε μια εποχή δύσκολη και απαιτητική. Η σημερινή ημερίδα είναι το βήμα για την ενημέρωση των κατοίκων και των φορέων της Ζίτσας. Αλλά, όπως πάντα, ο πρώτος και τελευταίος λόγος ανήκει στους κατοίκους της περιοχής. Θα είμαστε ευτυχείς, αν έχουμε συμβάλει στο να δουν τον τόπο τους με μια φρέσκια ματιά και αν έχουμε μπολιάσει με νέες ιδέες τον αγώνα τους να κάνουν τον τόπο τους καλύτερο.
Όνειρα και προσδοκίες της νέας γενιάς
Η πληθυσμιακή συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού είναι τυπικό χαρακτηριστικό των ορεινών περιοχών της Ελλάδας. Οι προοπτικές διατήρησης αλλά και ανάπτυξης των ορεινών περιοχών συνδέονται στενά με την παραμονή των νέων σε αυτές. Για αυτόν τον λόγο οι έφηβοι αποτελούν αντικείμενο μελέτης της εργασίας αυτής, καθώς αυτοί θα αποτελέσουν τους μελλοντικούς κατοίκους της περιοχής του Δήμου Ζίτσας. Πιο συγκεκριμένα, η εργασία διερευνά τις απόψεις, τις δυσκολίες, τις σκέψεις, τα προβλήματα, τα όνειρα, τον τρόπο ζωής και τις προσδοκίες των μαθητών του Λυκείου, του Δήμου Ζίτσας. Η εργασία δίνει το λόγο στους μαθητές και αναδεικνύει τι τους κάνει χαρούμενους στον τόπο που ζουν και τι τους απασχολεί για το μέλλον τους. Τα αποτελέσματα κρίνονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και σημαντικά, ως εργαλείο χάραξης πολιτικής με προοπτική την παραμονή και επιστροφή των νέων στην ορεινή αυτή περιοχή.
Περιβαλλοντικές πιέσεις στο υδατικό σύστημα του Καλαμά στο Δήμο Ζίτσας
Με δεδομένη την πολυπλοκότητα της διαχείρισης των υδατικών συστημάτων και την απαιτητική διαδικασία σε στάδια και δράσεις που εγείρει, κρίνεται απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση και επικαιροποίηση των ανθρωπογενών πιέσεων, της εκάστοτε υφιστάμενης κατάστασης και της απόκρισης. Tο υδάτινο σώμα του Καλαμά, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο όχι μόνο σε περιβαλλοντικό, αλλά και σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο με το Δήμο Ζίτσας. Στο πλαίσιο αυτό, αρχικά, πραγματοποιείται απογραφή των σημειακών και διάχυτων ανθρωπογενών πιέσεων ως προς τέσσερις βασικές παραμέτρους που επηρεάζουν την ποιότητα των υδάτων. Εκτιμάται επίσης η συμβολή, ανά τομέα δραστηριότητας του Δήμου Ζίτσας, στη ρύπανση του ποταμού Καλαμά. Παράλληλα, σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις, παρουσιάζεται η ποιοτική κατάσταση του ποταμού και προτείνεται η σύσταση ολοκληρωμένου σχεδίου αντιμετώπισης των υφιστάμενων πιέσεων.
Παραγωγή βιοαερίου από απόβλητα πτηνοτροφικών μονάδων
Η συγκέντρωση σημαντικών εγκαταστάσεων πτηνοτροφίας στο Δήμο Ζίτσας σε συνδυασμό με την ενίοτε ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων της πτηνοτροφικής δραστηριότητας, οδηγούν σε ένα μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα για την περιοχή. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η δυνατότητα επεξεργασίας των πτηνοτροφικών αποβλήτων, με παράλληλη παραγωγή ενέργειας μέσω καύσης του παραγόμενου βιοαερίου. Μετά την ανάλυση των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών των πτηνοτροφικών αποβλήτων, γίνεται αναφορά στις επιπτώσεις της εδαφικής διάθεσης των ανεπεξέργαστων υπολειμμάτων. Στη συνέχεια περιγράφεται συνοπτικά η διεργασία της Αναερόβιας Χώνευσης και παρουσιάζονται τα οφέλη της αξιοποίησης της βιομάζας με αυτή τη μεθοδο, όπως επίσης και τα επιμέρους τμήματα μιας εγκατάστασης επεξεργασίας βιοαερίου. Σε επόμενη ενότητα υπολογίζονται το διαθέσιμο δυναμικό της βιομάζας του Δήμου, το παραγόμενο βιοαέριο που μπορεί να προκύψει από αυτήν καθώς και τα βασικά χαρακτηριστικά μίας μονάδας ηλεκτροπαραγωγής από το παραγόμενο βιοαέριο. Tέλος, πραγματοποιείται οικονομοτεχνική ανάλυση της ενεργειακής μονάδας.
Άρδευση οροπεδίου Ζίτσας
Η πρόσβαση σε νερό άρδευσης είναι πλεονέκτημα. Το νερό αποτελεί εργαλείο και μέσο εξασφάλισης ιδανικών συνθηκών ανάπτυξης των φυτών και βελτιστοποίησης της απόδοσης των καλλιεργειών. Πηγές του αρδευτικού νερού είναι, εν δυνάμει, όλοι οι υδατικοί πόροι, επιφανειακά, υπόγεια και ανακτημένα ύδατα. Στο οροπέδιο Ζίτσας, η απουσία συλλογικού συστήματος άρδευσης, συνεπάγεται υψηλά κόστη ποτισμάτων. Για το λόγο αυτό, στην παρούσα εργασία ερευνάται η σκοπιμότητα και εφικτότητα συλλογικού αρδευτικού έργου, δεδομένων των διαθέσιμων πόρων, των περιορισμών της υφιστάμενης νομοθεσίας, των δυνατοτήτων αξιοποίησης χρηματοδοτικών πηγών και της εκτιμώμενης επίδρασης του έργου στην κοινωνία. Η λύση που διερευνήθηκε είναι η επιρεμάτια ταμίευση, στην οποία, για την πλήρη κάλυψη των αναγκών απαιτείται η ταυτόχρονη χρήση τριών μικρών ταμιευτήρων.
Αξιοποίηση αποβλήτων οινοποίησης
Τα οινοποιεία του Δήμου Ζίτσας, έχοντας μια σημαντική παραγωγή οίνου, πρέπει να διαχειριστούν ένα μεγάλο όγκο απόβλητων οινοποίησης, κυρίως στέμφυλα και οινολάσπη. Τα απόβλητα αυτά επιβαρύνουν σήμερα το λειτουργικό κόστος τους, όταν, με κατάλληλη επεξεργασία, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή νέων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Στην κατεύθυνση αυτή, η παρούσα εργασία διερευνά τη σκοπιμότητα και βιωσιμότητα μιας μονάδας επεξεργασίας των αποβλήτων των οινοποιείων της Ζίτσας με στόχο την παραγωγή γιγαρτέλαιου, εκχυλίστματος σταφύλης και πολυφαινολών. Η ανάλυση πραγματοποιείται για τρία διαφορετικά σενάρια δυναμικότητας, αντλώντας δεδομένα από πρωτογενείς έρευνες αγοράς και δευτερογενείς πηγές. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η προτεινόμενη μονάδα αποτελεί μια ελκυστική επένδυση, με επιπρόσθετα περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη που δεν πρέπει να αγνοηθούν.
Προοπτικές ανάπτυξης του γεωργικού τομέα
Η ελληνική ύπαιθρος τις τελευταίες δεκαετίες υποβαθμίζεται σταδιακά σε επίπεδο οικονομικό, κοινωνικό, αλλά και περιβαλλοντικό. Σημαντική και χαρακτηριστική πτυχή του προβλήματος είναι η εγκατάλειψη της αγροτικής γης. Αυτός ο γενικός κανόνας φαίνεται να ισχύει και για τον πρωτογενή τομέα του Δήμου Ζίτσας, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση των προβλημάτων του αγροτικού τομέα του Δήμου, με στόχο την ανάδειξη κρίσιμων παραγόντων που θα μπορούσαν, με κατάλληλα μέτρα, να συμβάλλουν στην αντιστροφή της σημερινής κατάστασης. Εργαλείο έρευνας αποτελεί η ανάλυση της βιωσιμότητας τριών καλλιεργειών της περιοχής, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι οποίες επιλέχθηκαν μετά από ενδελεχή ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης. Τα αποτελέσματα της έρευνας αποτελούν αφορμή για συζήτηση και προβληματισμό αναφορικά με τις προοπτικές ανάπτυξης του αγροτικού κλάδου, όχι μόνο στην περιοχή μελέτης αλλά και σε ευρύτερο επίπεδο.
Διερεύνηση της σχέσης αλληλεξάρτησης μεταξύ Ελεούσας - Ιωαννίνων
Η διερεύνηση των τάσεων έλξης - απώθησης μεταξύ των αστικών κέντρων και των γύρω οικισμών τους, αποτελεί βασικό αντικείμενο του χωροταξικού σχεδιασμού. Στο πλαίσιο αυτό, στην εργασία εξετάζεται η σχέση αλληλεξάρτησης που αναπτύσσεται μεταξύ της πόλης των Ιωαννίνων και του οικισμού της Ελεούσας. Διερευνήθηκε η ιστορική και οικιστική εξέλιξη του οικισμού και αποτυπώθηκε η υφιστάμενη κατάσταση σε ότι αφορά στη δημογραφική φυσιογνωμία, στην πληθυσμιακή εξέλιξη, στις οικονομικές δραστηριότητες, στην απασχόληση και στις υποδομές του οικισμού της Ελεούσας. Μέσω επιτόπιας έρευνας, με ερωτηματολόγια, διερευνήθηκαν οι απόψεις ανθρώπων, τοπικών φορέων του οικισμού, σε ζητήματα και παραμέτρους που εξετάζουν τον βαθμό αυτονομίας-εξάρτησης του οικισμού από τα Ιωάννινα (εκπαίδευση, υγεία, αναψυχή, υποδομές κ.λπ). Η μελέτη αναδεικνύει τις παραμέτρους-κλειδιά που καθορίζουν το βαθμό αυτονομίας του οικισμού. Παρά το ότι σε σημαντικούς τομείς (π.χ. εκπαίδευση), η Ελεούσα εμφανίζει αυτονομία, σε άλλους (π.χ. εργασία, αναψυχή) εμφανίζει ισχυρή εξάρτηση από τα Ιωάννινα. Κρίνεται ότι, η αυτονομία του οικισμού μπορεί να ενισχυθεί μέσω ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού που θα συμβάλλει θετικά στην τοπική ανάπτυξη αξιοποιώντας το τοπικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της Ελεούσας.
Προβλήματα Προσβασιμότητας στο Δήμο Ζίτσας
Η έννοια της προσβασιμότητας αποτελεί αντικείμενο έρευνας από πλήθος ερευνητών ως προς την μέτρηση και ποσοτικοποίηση της, η οποία ανάλογα με τους σκοπούς και τις ανάγκες μπορεί να μετρηθεί μέσα από ένα σύνολο δεικτών. Για τον προσδιορισμό της απομόνωσης στο Δήμο Ζίτσας δημιουργήθηκε ένα μοντέλο προσβασιμότητας, ειδικά για το Δήμο, χρησιμοποιώντας ως βάση τη γενικότερη μορφή των βαρυτικών μοντέλων προσβασιμότητας. Η συγκεκριμένη έρευνα δείχνει πως ο συνδυασμός της μεθόδου ιεράρχησης σημαντικότητας των αναγκών (Αhp Ex) καθώς και της μεθόδου Distance Decay «Φθορά της Απόστασης» παρέχει τα πιο ορθά αποτελέσματα για την προσβασιμότητα/απομόνωση του Δήμου Ζίτσας. Το μοντέλο που αναπτύχθηκε είναι προσαρμοσμένο στα χαρακτηριστικά του Δήμου καθώς έγινε μια ιδιαίτερα αναλυτική έρευνα για τον απολογισμό των υποδομών και υπηρεσιών εντός και στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου. Τέλος, αναδεικνύεται η επίδραση της απομόνωσης σε δύο σημαντικές αναπτυξιακές παραμέτρους – το ανθρώπινο δυναμικό και την οικονομία.
Ανάπλαση Στρατοπέδου Βροσίνας
Ο κατασκηνωτικός θεσμός, οικείος στην πλειονότητα των Ελλήνων από τα παιδικά τους χρόνια, αποτελεί εμπειρία διασκέδασης, παιχνιδιού, χαράς και περιπέτειας. Μία δημιουργική εκπαιδευτική διαδικασία, που εκτός από ευχάριστο μαθησιακό βίωμα, είναι και σημείο αναφοράς στη διαμόρφωση ανεξάρτητων και γεμάτων αυτοπεποίθηση και ψυχική και σωματική υγεία παιδιών. Οι ορεινές κατασκηνώσεις, με το πλεονέκτημα των ιδιαίτερων στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος των βουνών, προσφέρουν έναν πολυσύνθετο χώρο απόδρασης, ειδικά για τα παιδιά των πόλεων. Στην παρούσα εργασία, εξετάζεται η ανάπλαση και μετατροπή του εγκαταλειμμένου Στρατοπέδου της Βροσίνας σε κατασκήνωση, μέσω της αξιοποίησης της φυσικής ομορφιάς της περιοχής, των δασών, των ποταμών και των γύρω βουνών της. Κεντρική ιδέα της πρότασης ανάπλασης είναι η αξιοποίηση του υφιστάμενου κτηριακού αποθέματος και των χρήσεών του. Παράλληλα και για την πλήρη αξιοποίηση των εγκαταστάσεων πέραν των θερινών μηνών, παρουσιάζεται η δυνατότητα χρήσης της κατασκήνωσης και από Κυνηγετικούς Συλλόγους που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Επιχειρείται, αντίθετα με την κοινώς αποδεκτή άποψη της κοινωνίας για τους κυνηγούς, να αναδειχθεί η θετική αποτίμηση που τελικά έχει η δράση τους για την περιφέρεια, την ανάπτυξη και την φύση.
Ανάπλαση παλιού εμπορικού δρόμου Ζίτσας
Η Ζίτσα, είναι ένας οικισμός της Ηπείρου, με μοναδική φύση και πλούσια ιστορία. Με την πάροδο του χρόνου ο χαρακτήρας του χωριού άλλαξε και από αυτόνομος εμπορικός κόμβος του παρελθόντος, έγινε άλλος ένας οικιστικός δορυφόρος των Ιωαννίνων. Ο δήμος Ζίτσας, πρόσφατα, ενήργησε με σκοπό την αναζωογόνηση του εμπορικού δρόμου του οικισμού, φροντίζοντας τις όψεις των ερειπωμένων κτισμάτων που δημιουργούσαν εδώ και χρόνια μια εικόνα εγκατάλειψης. Με την παρούσα εργασία προτείνεται οι ενέργειες του δήμου Ζίτσας να προχωρήσουν ένα βήμα πιο μπροστά με παρεμβάσεις στον παλιό εμπορικό δρόμο του οικισμού, αποσκοπώντας στην ανάκτηση της φυσιογνωμίας του, με σεβασμό στις σύγχρονες ανάγκες τις τοπικής κοινωνίας. Η πρόταση περιλαμβάνει παρεμβάσεις ανάπλασης του εμπορικού δρόμου, και κατευθύνσεις αισθητικής βελτίωσης του μετώπου του δρόμου. Για τον σκοπό αυτό δημιουργήθηκε νέο τοπογραφικό διάγραμμα, πάνω στο οποίο εκπονήθηκε η αρχιτεκτονική προμελέτη ανάπλασης της οδού και των επιλεγμένων όψεων. Το εγχείρημα ολοκληρώθηκε με την σύνταξη του αναλυτικού προϋπολογισμού των εργασιών που προβλέπει η πρόταση, με στόχο την σύνταξη μιας ολοκληρωμένης μελέτης εφαρμογής.
Προτάσεις αποκατάστασης των ανενεργών λατομείων Κληματιάς
Τα τελευταία χρόνια, στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, τα ανενεργά λατομεία, είναι μία συνηθισμένη εικόνα. Μία εικόνα απόλυτα ξερικής έκτασης και σεληνιακού τοπίου, η οποία, περιμετρικά, περιβάλλεται από πλούσια βλάστηση, συνήθως, κωνοφόρων και θαμνώδους βλάστησης, αλλά και από πλούσια πανίδα. Γίνεται λοιπόν αντιληπτή και αισθητή, η πλήρης αντιφατικότητα μεταξύ της λατομικής περιοχής και του εξωτερικού περιβάλλοντα χώρου, απτά, μέσω της οπτικής όχλησης που δημιουργεί η ίδια η συνολική εικόνα. Επομένως, για όσο χρονικό διάστημα τα λατομεία παραμένουν ανενεργά, αποτελούν ένα χωρικό και οπτικό πρόβλημα, τόσο για τον εκάστοτε Δήμο ή περιοχή στην οποία ανήκουν, όσο και για την τοπική κοινωνία η οποία βάλλεται λόγω του ότι, είτε δεν εργάζονται ντόπιοι σε αυτά, είτε δεν προσελκύεται κόσμος στην ευρύτερη περιοχή, λόγω της μη οποιασδήποτε αξιοποίησής τους. Τα ανενεργά και εγκαταλελειμμένα λατομεία, ως πρόβλημα, αντιμετωπίζεται μέσω της αποκατάστασής τους, η οποία δύναται να πραγματοποιηθεί με ποικίλους τρόπους και διάφορες μεθόδους. Εκτός όμως της αποκατάστασης της λατομικής περιοχής, υπάρχει παράλληλα και η δυνατότητα να αξιοποιηθεί με την εγκαθίδρυση χώρων ποικίλων δραστηριοτήτων αναψυχής, αθλητισμού και πολιτισμού. Παρόμοια παραδείγματα συναντούμε κυρίως διεθνώς αλλά και εντός συνόρων. Όσον αφορά στην παρούσα εργασία, θα εξετάσουμε το λατομείο της Κληματιάς του Δήμου Ζίτσας στο οποίο πραγματοποιήθηκε in situ έρευνα και μετρήσεις. Θα αναλυθούν οι δυνατότητες, οι προοπτικές αλλά και οι ενδεχόμενοι τρόποι αποκατάστασής του, έχοντας έναν κεντρικό άξονα, πάνω στον οποίο θα δομηθεί όλο το υπόλοιπο σχέδιο της πλήρους αποκατάστασης.
Δερβένι: η αναβίωση του “δρόμου του αλατιού”
Τα τελευταία χρόνια, η αυξανόμενη ζήτηση για τουρισμό υπαίθρου έχει μετατρέψει τα μονοπάτια, υφιστάμενα και νέα, σε κύριους άξονες ανάπτυξης των περιοχών τις οποίες διασχίζουν. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η αναβίωση του Δερβενίου στο Δήμο Ζίτσας, του ιστορικού μονοπατιού που συνέδεε το λιμάνι της Σαγιάδας με την πόλη των Ιωαννίνων. Πραγματοποιείται σε πρώτο στάδιο η αποτύπωση του μονοπατιού, με βάση ιστορικά οδοιπορικά και δρομοδείκτες και η χαρτογράφησή του με βάση τις σύγχρονες τεχνικές προδιαγραφές των περιπατητικών μονοπατιών, καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι του έχει πρακτικά χαθεί. Παράλληλα, διερευνώνται οι δυνατότητες αξιοποίησής του ως μορφή εναλλακτικού περιπατητικού τουρισμού και αναλύεται η σημασία της προβολής και προώθησής του μέσα από κατάλληλες δράσεις και πρακτικές.
ΠινeΖίτσα: Μια ψηφιακή Εφαρμογή για το Δήμο
Η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψεις αποφάσεων είναι μια ένδειξη υγιούς και δημοκρατικής τοπικής αυτοδιοίκησης. Δυστυχώς, λόγω διαφόρων περιορισμών τόσο χωρικών όσο και χρονικών, η συμμετοχικότητα δεν είναι πάντα η καλύτερη δυνατή. Το φαινόμενο μπορεί να γίνει εντονότερο σε αγροτικές και επαρχιακές περιοχές, όπου οι αποστάσεις και το δύσκολο οδικό δίκτυο δυσχεραίνουν τη συγκέντρωση των κατοίκων σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και ώρες. Η συμμετοχικότητα μέσω ψηφιακών εφαρμογών δύναται να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους προβλήματα και να συνεισφέρει θετικά στη λήψη αποφάσεων των τοπικών αρχών. Στη παρούσα εργασία παρουσιάζεται μια ψηφιακή εφαρμογή συμμετοχικού σχεδιασμού για το Δήμο Ζίτσας. Η εφαρμογή σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις στη τεχνολογία και εφαρμογή σχετικών δράσεων, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Δήμου. Με την εφαρμογή, οι πολίτες μπορούν γρήγορα και εύκολα να αναφέρουν προβλήματα που συναντούν στην καθημερινότητά τους και, παράλληλα, να συμμετέχουν ενεργά στην επίλυση αυτών μέσω ψηφιακής ψηφοφορίας και σχολίων.
Προοπτικές ανάπτυξης της πινακοθήκης χαρακτικής Κώστας Μαλάμος
Η Πινακοθήκη Χαρακτικής «Κώστας Μαλάμος» του Δήμου Ζίτσας, αποτελεί την υλοποίηση του οράματός του για την πολιτιστική αποκέντρωση. Ο Μαλάμος υπήρξε σπουδαίος ζωγράφος αλλά και λάτρης της χαρακτικής και συλλέκτης χαρακτικών. Το 1995 γεννήθηκε η ιδέα για την Πινακοθήκη στη Ζίτσα και το 2006 ξεκίνησε η λειτουργία της. Έκτοτε, η συλλογή των χαρακτικών μεγεθύνεται και πλέον δεν επαρκούν οι εκθεσιακοί χώροι. Σημείο αναφοράς αποτελεί το συμπόσιο χαρακτικής το 2013. Ατυχώς, όμως, η Πινακοθήκη πάσχει από την παντελή έλλειψη προσωπικού που την έχει κρατήσει κλειστή για το μεγαλύτερο διάστημα από την ίδρυσή της. Οι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να κινητοποιηθούν προκειμένου να δοθεί μόνιμη και βιώσιμη λύση στο ζήτημα της λειτουργίας της. Η συνεργασία με άλλους φορείς στην Π.Ε. Ιωαννίνων και η προσέλκυση χορηγικών προγραμμάτων θα συμβάλλουν στην ανάπτυξή της. Στο ενδεχόμενο να εξακολουθήσει απαξίωση της, η διοίκηση της Πινακοθήκης θα βρεθεί αντιμέτωπη με τη μεταφορά των έργων και την κατάργησή της.
Συγκρούσεις χρήσεων γης στην περιοχή της Ζίτσας
Η ανάρτηση των δασικών χαρτών έχει προκαλέσει πολυάριθμα ζητήματα σχετικά με τις υφιστάμενες χρήσεις γης. Εκτάσεις που αποδεικνύονται με αεροφωτογραφίες του 1945 /1960 πως ήταν αγροί, σήμερα εμφανίζονται με δασικό χαρακτήρα. Αίτημα των κατοίκων είναι να αποδοθούν ξανά για γεωργική χρήση. Η ανάπτυξη της αμπελουργίας στην Αμπελουργική Ζώνη της Ζίτσας έχει προσφέρει διεθνή αναγνώριση στις τοπικές ποικιλίες αμπέλου και οι οίνοι της περιοχής έχουν χαρακτηριστεί προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ). Στην παρούσα εργασία με την χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών ψηφιοποιήθηκαν οι εκτάσεις της Αμπελουργικής Ζώνης Ζίτσας στις οποίες συγκαταλέγονται και οι εκτάσεις που χαρακτηρίζονται δασικές. Έγιναν μη δομημένες συνεντεύξεις με επαγγελματίες Δασολόγους και ερευνήθηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς στην περιοχή ώστε να εντοπιστούν πιθανές λύσεις αποχαρακτηρισμού των δασομένων αγρών.
Μια φορά κι ένα καιρό... το παραμύθι της Μονοβύζα
Σε πολλές ορεινές περιοχές, και κυρίως στην Ήπειρο, υπάρχει ο μύθος της Μονοβύζας, ο οποίος εμφανίζεται σε κείμενα και προφορικές αφηγήσεις. Σε κάθε περιοχή, σχεδόν, εμφανίζεται μια διαφορετική εκδοχή του μύθου, ωστόσο η κεντρική ιδέα διατηρείται παντού: η Μονοβύζα είναι μια γυναίκα πολύ δυνατή, με δυνάμεις πάνω από τις ανθρώπινες. Έχει ένα μόνο στήθος (εξού και το όνομά της) που το ρίχνει πίσω στην πλάτη. Έχει ένα γιο, τον οποίο χάνει, είτε γιατί τον αρπάζει δράκος είτε γιατί τον σκοτώνουν σε μάχη (ανάλογα την εκδοχή). Η Μονοβύζα οργίζεται και εκδικείται καταστρέφοντας με μανία ότι βρεθεί μπροστά της. Είναι τέτοια η δύναμη και ο θυμός της που ξεριζώνει βράχια και τόπους. Ο θρύλος της διατηρείται ζωντανός για πολλές γενιές και το όνομά της είναι δεμένο με τη μεγαλύτερη καταστροφή, το μεγαλύτερο κακό που έχει γίνει. Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής, με βάση το μύθο, γράφηκε και εικονογραφήθηκε ένα παραμύθι για παιδιά.