Η εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων αποτελεί ένα από τα συχνότερα φαινόμενα που σχετίζονται με την κίνηση των εδαφικών μαζών. Τα φαινόμενα αυτά δεν έχουν μονοσήμαντες αιτίες αλλά στην εκδήλωση τους οδηγεί ένας συνδυασμός παραγόντων. Κατά τη διάρκεια του έτους 2010 η ευρύτερη περιοχή του  Δήμου Μετσόβου αντιμετώπισε σημαντικά προβλήματα κατολισθήσεων. Τόσο στο οδικό δίκτυο της περιοχής, όσο και εντός των οικισμών του Μετσόβου και του Ανηλίου εκδηλώθηκαν κατολισθήσεις. Έναυσμα αποτέλεσαν οι συνεχείς και υψηλής έντασης βροχοπτώσεις του Νοεμβρίου, οι οποίες σε συνδυασμό με το γεωλογικό υπόβαθρο και τη μορφολογία της περιοχής οδήγησαν στην εκδήλωση κατολισθήσεων.

Οι επιπτώσεις για την ευρύτερη περιοχή ήταν σημαντικές.  Αρκετές κατοικίες παρουσίασαν ρωγμές και κάποιες κρίθηκαν ακατάλληλες για κατοίκηση, ενώ προκλήθηκαν προβλήματα και στο οδικό δίκτυο. Η περιοχή του Μετσόβου δεν μπορεί να αποφύγει λόγω των γεωλογικών και κλιματικών χαρακτηριστικών της. Όμως, μέσω ορθής διάγνωσης των αιτιών και εφαρμογής κατάλληλων επεμβάσεων οι κίνδυνοι για τη ζωή και  την κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα μπορούν να περιοριστούν.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας ενός τόπου, η οποία απειλείται και από την μη αρμονική ένταξη των σύγχρονων κτιρίων στον παραδοσιακό ιστό. Το Μέτσοβο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ορεινού οικισμού, ο οποίος έχει διαχρονικά υποστεί τις επιπτώσεις μιας ανορθολογικής ανάπτυξης. Εμφανίζει μια υποβαθμισμένη, αισθητικά και λειτουργικά, εικόνα σε αρκετά τμήματα του οικιστικού του ιστού. Χρόνο με το χρόνο, τα αστικού τύπου κτίρια δείχνουν να επιβάλλονται σε μια ισχυρή παράδοση, που μοιάζει να ασφυκτιά. Η κεντρική οδική αρτηρία του Μετσόβου παρουσιάζει έντονα στοιχεία φυσιογνωμικής αλλοίωσης. Δεκατέσσερα κτίρια, κατά μήκος της, επιλέγονται και μελετώνται. Οι προτάσεις επανασχεδιασμού των όψεών τους συνοδεύονται από την αναλυτική τους κοστολόγηση. Στην εργασία παρουσιάζονται οι προτάσεις, με φωτογραφίες της υπάρχουσας κατάστασης και τεκμηριωμένα σκίτσα των προτεινόμενων επεμβάσεων. Αναδεικνύονται οι κύριες αιτίες της χωρικής υποβάθμισης. Οι επεμβάσεις, σεβόμενες τις υπάρχουσες χρήσεις, ανατρέπουν το βασικό, προς μη υλοποίησή τους, επιχείρημα: χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά προσιτό κόστος κατασκευής. Μέσα από την ανάλυση και τεκμηρίωση της σχεδιαστικής διαδικασίας καταγράφεται η μεθοδολογία αντιμετώπισης παρόμοιων ζητημάτων, στον ορεινό χώρο.

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της οικιστικής εξέλιξης των ορεινών περιοχών μέσα από το παράδειγμα του οικισμού του Μετσόβου. Για το λόγο αυτό, έγινε φωτοερμηνευτική παρατήρηση του οικισμού, με χρήση τηλεπισκοπικών απεικονίσεων σε τέσσερις χρονικές περιόδους εντός των τελευταίων 50 χρόνων. Στη μεθοδολογική αυτή προσέγγιση, συνδυάσθηκαν επίσης χάρτες και πρόσφατο διανυσματικό υπόβαθρο της περιοχής μελέτης με χρήση των εργαλείων ERMapper και ArcGIS. Από την εργασία παρήχθησαν χάρτες που παρουσιάζουν τους ρυθμούς αστικοποίησης κι επέκτασης του οικισμού, κι επιχειρήθηκε η συσχέτιση των αποτελεσμάτων με μορφολογικά, ιστορικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά και άλλα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης. Από τη μελέτη προκύπτει ότι, η μεθοδολογία αυτή μπορεί κατάλληλα να εφαρμοσθεί και στη διερεύνηση της οικιστικής εξέλιξης περιπτώσεων ορεινών οικισμών με αντίστοιχα χαρακτηριστικά.

Το Μέτσοβο ανήκει σε μία ενεργειακά πλούσια περιοχή, από πλευράς ανανεώσιμου ενεργειακού δυναμικού. Παρόλα αυτά, τα υψηλά θερμικά φορτία σε συνδυασμό με την εξάρτησή του από συμβατικά καύσιμα το φέρνουν αντιμέτωπο με την ενεργειακή φτώχεια.

Με βάση τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του οικισμού σε θερμική ενέργεια και ύστερα από επισκόπηση, με χρήση θερμοκάμερας, της ενεργειακής συμπεριφοράς των κατοικιών, διατυπώθηκαν οκτώ διαφορετικά σενάρια εξοικονόμησης ενέργειας. Για κάθε ένα από τα σενάρια υπολογίστηκε το οικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος που προκύπτει από την εφαρμογή τους καθώς και το κόστος επένδυσης. Πραγματοποιήθηκε, επίσης, οικονομοτεχνική αξιολόγηση των σεναρίων και αναδείχτηκαν τα δυνατά και αδύναμα σημεία των προτεινόμενων επεμβάσεων.

Η αξιοποίηση της τοπικά διαθέσιμης δασικής βιομάζας αποδεικνύεται πως αποτελεί την πιο αποδοτική, από επενδυτικής πλευράς, λύση. Εάν συνδυαστεί με επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης του κελύφους των κατοικιών, μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην απομάκρυνση του κινδύνου της ενεργειακής φτώχειας.

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη ζωή των νέων στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του Μετσόβου. Η νέα γενιά είναι το αύριο της περιοχής. Στόχος της έρευνας είναι να αποκωδικοποιήσει τη σχέση τους με τον τόπο τους, τόσο ως προς το φυσικό περιβάλλον όσο και ως προς την τοπική κοινωνία και την παράδοση, να αποκαλύψει τις επιθυμίες και τους στόχους τους, να εντοπίσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις αλλά και τα στοιχεία που τους κρατούν στον τόπο τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με χρήση ερωτηματολογίων προς στους μαθητές Λυκείου του Μετσόβου. Ακολούθησε η επεξεργασία των απαντήσεων των ερωτηματολογίων με τη χρήση του λογισμικού SPSS και έγινε η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.

Η συνολική εικόνα χαρακτηρίζεται από τη βαθιά αγάπη των νέων για τον τόπο και τις παραδόσεις του, την επίδραση ενός ενιαιοποιημένου πια τρόπου ζωής αλλά και την ύπαρξη ζωτικών αναγκών που πρέπει να ικανοποιηθούν. Οι νέοι φαίνεται ότι βρίσκονται μπροστά σε ένα κρίσιμο δίλημμα: οι παράγοντες που τους ωθούν μακριά (εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση, διασκέδαση κλπ) φαίνεται να βρίσκονται σε μια κρίσιμη ισορροπία με τις δυνάμεις που τους κρατούν στον τόπο τους. Είναι καθήκον της τοπικής κοινωνίας να αφουγκραστεί προσεκτικά τα προβλήματα και τις διαθέσεις τους και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα έτσι ώστε το δίλημμα αυτό να απαντηθεί θετικά, προς όφελος και των νέων και της τοπικής κοινωνίας γενικότερα.

Τα τελευταία χρόνια, η χρήση του διαδικτύου μπαίνει ολοένα και δυναμικότερα στην καθημερινότητα ανθρώπων όλων των ηλικιών. Μία από τις πλέον διαδεδομένες εφαρμογές του σχετίζεται με τον τουρισμό. Το διαδίκτυο χρησιμοποιείται ευρύτατα για την προβολή διαφόρων περιοχών, για τις οποίες ο τουρισμός αποτελεί πηγή ανάπτυξης. Προβολή τουριστικών καταλυμάτων, τοπικών αξιοθέατων ή τουριστικών δραστηριοτήτων είναι ορισμένες από τις πλέον δημοφιλείς θεματικές πολλών ιστοσελίδων και στην Ελλάδα. Επιπλέον, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης αξιοποιούν τις δυνατότητες του διαδικτύου, προκειμένου να προβάλουν την περιοχή τους, να ενημερώσουν τους δημότες  τους, να προσελκύσουν επισκέπτες. Το Μέτσοβο και η ευρύτερη περιοχή του αποτελεί αναμφίβολα γνωστό και δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Ποια είναι όμως η εικόνα του Μετσόβου, μέσα από το διαδίκτυο; Η εργασία διερευνά την ποιότητα των τοπικών ιστοδελίδων, ξενοδοχειακών μονάδων αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης, με στόχο να εντοπίσει τυχόν ελλείψεις τους και να αναδείξει την διαδικτυακή ταυτότητα της περιοχής. Αν οι ιστοσελίδες είναι η πρώτη εικόνα που βλέπει ο επισκέπτης και το εργαλείο επικοινωνίας των κατοίκων με την περιοχή τους, τότε η ποιότητά τους κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την τοπική ανάπτυξη.

Στην παρούσα εργασία αναλύεται ο κλάδος επεξεργασίας ξύλου-επίπλου στον νέο Καλλικρατικό Δήμο Μετσόβου και διερευνώνται οι δυνατότητες εξέλιξής του. Στην κατεύθυνση αυτή πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου μέσω δομημένων συνεντεύξεων σε αντιπροσωπευτικό δείγμα των επαγγελματιών του εν λόγω χώρου. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν τη βαρύτητα του κλάδου για την οικονομική και κοινωνική ζωή της περιοχής μελέτης. Ταυτόχρονα, όμως, δείχνουν ότι ο κλάδος ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί, εξαιτίας αρκετών προβλημάτων. Στην κατεύθυνση αυτή, παρατίθενται ορισμένες προτάσεις με στόχο την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων του κλάδου και την προσαρμογή του στα νέα δεδομένα της αγοράς.

Το Μέτσοβο, το Ανήλιο και η περιβάλλουσα περιοχή συγκεντρώνουν όλα τα κύρια φυσικά γενεσιουργά αίτια που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό της ως ζώνης υψηλής κατολισθητικής επικινδυνότητας. Οι κύριες αφορμές που λειτουργούν καταληκτικά για την εκδήλωση των κατολισθήσεων είναι: Οι δράσεις των υπόγειων και επιφανειακών νερών, η αύξηση της κλίσης και του ύψους των φυσικών κλιτύων και τέλος η αύξηση των φορτίων που δέχονται οι διάφορες περιοχές. Οι αφορμές αυτές εμφανίζονται συχνά και εξ’ ίσου συχνά και διαχρονικά εκδηλώνονται οι κατολισθήσεις, με σημαντικές ενίοτε ζημιές και καταστροφές. Προτείνονται ενέργειες, δράσεις και έργα για την μείωση του κατολισθητικού κινδύνου: α) Άμεσες, χωρίς ουσιαστικό οικονομικό κόστος β) Άμεσες με μικρό κόστος και γ) Μεσο-μακροπρόθεσμα έργα υψηλού κόστους.

Οι ορεινοί παραδοσιακοί οικισμοί δημιουργήθηκαν σε παλαιότερες εποχές, εποχές με διαφορετικές ανάγκες. Η επέλαση του αυτοκινήτου έχει επιφέρει σημαντικές  αλλαγές, καθώς οι τοπικοί, επαρχιακοί δρόμοι αδυνατούν να προσαρμοστούν στην αυξημένη κυκλοφορία του σήμερα, πόσο μάλλον όταν η κίνηση αυξάνεται κατακόρυφα στις λεγόμενες «περιόδους αιχμής». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο οικισμός του Μετσόβου, ο οποίος αντιμετωπίζει σοβαρό κυκλοφοριακό πρόβλημα.

Αντικείμενο της εργασίας είναι η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στο Μέτσοβο και η αναζήτηση πιθανών λύσεων για τη ρύθμιση της κυκλοφοριακής ροής και της στάθμευσης. Η εργασία στηρίζεται σε συλλογή πρωτογενούς υλικού, δηλαδή σε μετρήσεις κυκλοφοριακού φόρτου και σε μετρήσεις στάθμευσης. Από την επεξεργασία των δεδομένων προκύπτει ότι η κατάσταση στην περιοχή είναι κρίσιμη, το οδικό δίκτυο είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένο και η ζήτηση στάθμευσης υπερβαίνει κατά πολύ την προσφορά. Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο να ληφθούν δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Εκτός από τα άμεσα μέτρα που προτείνονται, απαραίτητη προϋπόθεση για μία βιώσιμη συνύπαρξη ανθρώπου και αυτοκινήτου στην περιοχή είναι η υιοθέτηση ενός μοντέλου ζωής με λογική χρήση του αυτοκινήτου.

Το Μέτσοβο και η ευρύτερη περιοχή του χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς γεωεπιστήμονες ως περιοχή μεγάλης κατολισθητικής επικινδυνότητας. Στην παρούσα εργασία περιγράφεται η διαδικασία δημιουργίας ενός χάρτη ζωνών επικινδυνότητας για κατολισθήσεις της ευρύτερης περιοχής του Μετσόβου, στον οποίο απεικονίζονται 3 ζώνες επικινδυνότητας για κατολισθήσεις: μικρή, μεσαία και μεγάλη με μεθόδους και τεχνικές γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών και τηλεπισκόπησης. Ο χάρτης επικινδυνότητας δημιουργείται μετά από γραμμικό συνδυασμό με βάρη επτά παραγόντων οι οποίοι θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων. Οι παράγοντες αυτοί είναι: η κλίση των πρανών, η λιθολογία, η φυτοκάλυψη, η απόσταση από το υδρογραφικό δίκτυο, η απόσταση από το οδικό δίκτυο, ο προσανατολισμός των πρανών, το υψόμετρο. Ο χάρτης ο οποίος δημιουργήθηκε  μπορεί να συμβάλει στην καταλληλότερη χωροθέτηση διαφόρων έργων υποδομής, στον προσδιορισμό οικισμών οι οποίοι κινδυνεύουν από κατολισθήσεις και στην επιλογή των καταλληλότερων χρήσεων γης σε ασταθή εδάφη.