O σπηλαιολογικός τουρισμός είναι μία ακόμη μορφή εναλλακτικού τουρισμού, που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει δημοφιλής. Στην παρούσα εργασία γίνονται διάφορες προτάσεις αξιοποίησης των σπηλαίων με στόχο την ενίσχυση του σπηλαιολογικού τουρισμού στην περιοχή των Τζουμέρκων.

Για το σπήλαιο της Μονής Κηπίνας προτείνονται ο σχεδιασμός ενός προγράμματος ενημέρωσης και επιμόρφωσης των ενδιαφερομένων, η δημιουργία χώρων στάθμευσης, η κατασκευή πινακίδων σήμανσης και πληροφόρησης και η αναπαραγωγή έντυπου υλικού παρουσίασης του σπηλαίου.

Όσον αφορά στο σπήλαιο της Ανεμότρυπας, που είναι και το μόνο τουριστικά αξιοποιημένο σπήλαιο, μία απ’ τις δράσεις που προτείνονται είναι η βελτίωση των υποδομών του και της προσβασιμότητάς του. Επίσης, προτείνεται η εκπόνηση μίας μελέτης αξιολόγησης της υφιστάμενης υπηρεσίας ξενάγησης του σπηλαίου, η κατασκευή πινακίδων σήμανσης και πληροφόρησης και η δημιουργία διαφημιστικού και έντυπου υλικού παρουσίασης του σπηλαίου.

Στη σπηλιά του Κατσαντώνη προτείνεται η δημιουργία πινακίδων σήμανσης και πληροφόρησης, η κατασκευή μονοπατιού τουριστικής διαδρομής που θα οδηγεί στη σπηλιά, η τοποθέτηση επιγραφής έξω απ’ το σπήλαιο με πληροφορίες για τη ζωή του Κατσαντώνη, η εσωτερική διαμόρφωση της σπηλιάς, η ανάδειξη των ονομάτων που είναι σκαλισμένα στη σπηλιά, ο σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης και η δημιουργία έντυπου υλικού παρουσίασης της σπηλιάς.

Στην παρούσα εργασία διερευνάται η δυνατότητα κάλυψης των ενεργειακών αναγκών των μετακινούμενων κτηνοτρόφων της ευρύτερης περιοχής των Τζουμέρκων με την αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Αρχικά γίνεται μια σύντομη αναφορά στο ρόλο της ποιμενικής / εκτατικής κτηνοτροφίας της περιοχής. Έπειτα εκτιμάται ένας μέσος όρος ενεργειακών αναγκών που κρίνεται απαραίτητο να καλυφθούν για την διευκόλυνση της παραμονής του κτηνοτρόφου στο βουνό. Στη συνέχεια επιχειρείται ο προσδιορισμός του ηλιακού και αιολικού δυναμικού της περιοχής με την αντίστοιχη διαστασιολόγηση αυτόνομων συστημάτων φωτοβολταϊκής συστοιχίας, μικρής ανεμογεννήτριας και υβριδικού συστήματος. Με βάση τη σχέση κόστους-απόδοσης κάθε συστήματος, η οποία διερευνάται, γίνεται στη συνέχεια η επιλογή της βέλτιστης τεχνολογικής λύσης. Τέλος, αναδεικνύεται η σημασία αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, όπως αυτή της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κτηνοτρόφων με αναγκαία συνθήκη την έμπρακτη στήριξη του κράτους.

Τα Τζουμέρκα είναι μία δυσπρόσιτη οροσειρά με πλούσια φυσικά και πολιτιστικά διαθέσιμα. Οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες στην περιοχή είναι η κτηνοτροφία και ο τουρισμός. Είναι κοινά παραδεκτό ότι οι αναπτυξιακές δράσεις και τα κίνητρα που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Η αναζήτηση, επομένως, των βέλτιστων αναπτυξιακών επιλογών παραμένει ένα ζητούμενο. Η άσκηση, όμως, της φαντασίας για ένα καλύτερο μέλλον, που μερικές φορές αναφέρεται και ως «οραματισμός», είναι δομικό στοιχείο στην αναζήτηση της αξιοβίωτης ολοκληρωμένης ανάπτυξης.

Στην κατεύθυνση αυτή, στην παρούσα εργασία, διερευνώνται οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των κατοίκων της περιοχής των Τζουμέρκων για την ανάπτυξη της περιοχής στο μέλλον, με στόχο να τις αναγνωρίσουμε ως φαινόμενα που μαρτυρούν κοινωνικές δυναμικές, τις οποίες οφείλουμε να αναδείξουμε όσο γίνεται πιο αντικειμενικά. Η έρευνα βασίστηκε σε μια ποιοτική ερμηνευτική προσέγγιση. Χρησιμοποιήθηκαν οι τεχνικές της συνέντευξης, των Focus Groups (Ομάδων Εστίασης) και της μεθόδου των ελεύθερων συνειρμών. Η ερευνητική προσπάθεια εστίασε σε επαγγελματίες κατοίκους της περιοχής. Οι ερωτήσεις διακρίθηκαν σε δύο κεντρικούς άξονες. Ο πρώτος άξονας περιλάμβανε ερωτήσεις προσδιορισμού του αναμενόμενου μέλλοντος και ο δεύτερος ερωτήσεις προσδιορισμού του προσδοκώμενου μέλλοντος. Για τον εντοπισμό των αναπαραστασιακών στοιχείων χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο της έντονης παρουσίας αναλύοντας τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα μας και αντλώντας δεδομένα και από άλλη ποσοτική έρευνα (Ρόκος, 2004).

Η αντιπαραβολή των στοιχείων που προέκυψαν από τον οραματισμό του προσδοκώμενου και του αναμενόμενου μέλλοντος, προσδιόρισε τα όνειρα, τις προσδοκίες, αλλά και τους φόβους των κατοίκων της περιοχής. Η βελτίωση της προσβασιμότητας, οι θέσεις εργασίας και τα έργα υποδομής που αποτέλεσαν τα αναπαραστασιακά στοιχεία με τη μεγαλύτερη συχνότητα, τέθηκαν σε αμφισβήτηση από την πεποίθηση ότι «λίγα πράγματα μπορούν να αλλάξουν». Η επιθυμία για ποιοτική ενίσχυση του τουρισμού υποχώρησε μπροστά στο φόβο της δημιουργίας ανταγωνιστικών τουριστικών εκμεταλλεύσεων. Η επιθυμία για ουσιαστική υποστήριξη και ενημέρωση των αγροτών συσκοτίστηκε από τον φόβο της επανάληψης της ανούσιας πολιτικής επιδοτήσεων των τελευταίων χρόνων. Η προσδοκία για την ανάδειξη του πολιτισμού της πραγματικής ζωής υποχώρησε μπροστά στους φόβους από τη συνεχιζόμενη εγκατάλειψη και τους ασθενέστερους δεσμούς των νέων με την περιοχή. Η επιθυμία για την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής επισκιάστηκε από τους φόβους που προκάλεσαν οι μεγάλες πράσινες επενδύσεις.

Ο περιηγητικός τουρισμός αποτελεί μια εναλλακτική μορφή τουρισμού που αποκτά όλο και περισσότερους λάτρεις τα τελευταία χρόνια. Έχουν γίνει ορισμένες προσπάθειες, ειδικά τα τελευταία χρόνια, που στοχεύουν στην ανάδειξη των περιηγητικών μονοπατιών κυρίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό έγινε προσπάθεια σύνθεσης ενός χάρτη, στον οποίο αποτυπώνονται μονοπάτια που αρχίζουν από τη βόρεια Ευρώπη και καταλήγουν στη νότια. Υπάρχουν ενιαίες προδιαγραφές με βάση τις οποίες σηματοδοτούνται τα ευρωπαϊκά μονοπάτια.

Σε ό,τι αφορά τον ελληνικό χώρο και επειδή δεν υπήρχε σημαντική υποδομή σχετικά με τα μονοπάτια, αφού τα ήδη υπάρχοντα δε συντηρούνταν, ανέκυψαν ορισμένα προβλήματα τόσο κατά το σχεδιασμό όσο και μετά την ολοκλήρωση του έργου. Τα μόνα βήματα που έχουν γίνει στην Ελλάδα αφορούν αποσπασματικές κινήσεις για τη συντήρηση και τη σήμανση, κυρίως σε επίπεδο τοπικών πρωτοβουλιών.

Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας έγινε καταγραφή του μονοπατιού που συνδέει τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες με GPS χειρός. Με βάση αυτήν την καταγραφή και με τη βοήθεια του προγράμματος Autocad, η διαδρομή μεταξύ των δύο χωριών αποτυπώθηκε σε ένα χάρτη. Kαθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής ελήφθησαν φωτογραφίες που αναδεικνύουν το μονοπάτι και την περιοχή από την οποία διέρχεται, με κάθε λεπτομέρεια.

Παραδοσιακά, η τοπική οικονομία των ορεινών περιοχών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, βασίζεται κυρίως στη γεωργία και τη δασοκομία και χαρακτηρίζεται από μικρές ιδιοκτησίες. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια οι τουρίστες ανακάλυψαν εκ νέου τα βουνά και οι ορεινές περιοχές είναι μεταξύ των κορυφαίων τουριστικών προορισμών σε όλο τον κόσμο. Κατά συνέπεια, η σύγχρονη οικονομία των ορεινών περιοχών στρέφεται όλο και περισσότερο σε κλάδους παροχής υπηρεσιών και έχουν αναπτυχθεί πολλές οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, προσφέροντας ποικίλες επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή και αποκωδικοποίηση της εμπειρίας από επιτυχημένα παραδείγματα επιχειρηματικής δράσης στον ορεινό χώρο των Τζουμέρκων. Με βάση τη μελέτη της φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας της περιοχής των Τζουμέρκων και την επισκόπηση της καινοτομίας στην επιχειρηματική δράση επιλέχθηκαν έντεκα επιχειρήσεις, οι οποίες εμφανίζουν στοιχεία διαφοροποίησης σε σχέση με τις συνήθεις οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής.

Ως βασικό εργαλείο της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο, προκειμένου να αποτυπωθούν τα απαραίτητα στοιχεία. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε με προσωπικές συνεντεύξεις με τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων.

Η ποιοτική και ποσοτική διερεύνηση των αποτελεσμάτων από τις συνεντεύξεις, σε συνδυασμό με το σύνολο των διαθέσιμων στοιχείων, οδηγεί σε ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα  αναφορικά  με  το  ρόλο  της  καινοτομίας  στην  επιτυχή  επιχειρηματική δραστηριότητα  στην  ορεινή  περιοχή  των  Τζουμέρκων.  Η  όλη  μεθοδολογία  μπορεί  να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για αντίστοιχες έρευνες και σε άλλες περιοχές της ορεινής Ελλάδας.

Στην παρούσα εργασία γίνεται εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων. Αρχικά αναλύονται τα χαρακτηριστικά στοιχεία σύνθεσης του κλίματος. Αναφέρονται οι διάφορες κλιματικές κατηγορίες καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ορεινού κλίματος. Έπειτα, γίνεται μια σύντομη αναδρομή των ερευνητικών εργασιών για την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς και κάποιες κλιματικές προβλέψεις για την Ελλάδα και ειδικότερα για την περιοχή μελέτης. Τέλος, εκτιμώνται οι επιδράσεις της αλλαγής του κλίματος για την περιοχή των Τζουμέρκων καθώς και τρόποι αντιμετώπισης και μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων.

Ειδικότερα, η αύξηση της θερμοκρασίας σε συνδυασμό με την διατήρηση των βροχοπτώσεων στα σημερινά επίπεδα αναμένεται να ευνοήσει τον πρωτογενή τομέα παραγωγής  και  τον  τουρισμό.  Αναμένεται,  όμως,  και  αύξηση  των  κατολισθητικών φαινομένων  και  πυρκαγιών,  τα  οποία  μπορούν  να  αντιμετωπιστούν  με  την  κατάλληλη τεχνολογία πρόληψης και αντιμετώπισης.

Aντικείμενο της εργασίας είναι η ζωή της νεολαίας στις ορεινές περιοχές. Η έρευνα εστιάζει στην καθημερινότητα των μαθητών των ορεινών χωριών των Τζουμέρκων, στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, στη θετική πλευρά της ζωής στο χωριό, στις επιθυμίες και τους προβληματισμούς τους για το μέλλον τους. Για την υλοποίηση της εργασίας διεξήχθη επιτόπια έρευνα με τη χρήση της μεθόδου των ερωτηματολογίων προς στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου των σχολείων των τριών μεγαλύτερων Δήμων που ανήκουν στην ορεινή περιοχή των Τζουμέρκων. Αυτά είναι τα σχολεία των Δήμων Πραμάντων, Αγνάντων και Αθαμανίας με έδρες τα Πράμαντα, Άγναντα και Βουργαρέλι αντίστοιχα. Τέλος, έλαβε χώρα η επεξεργασία των απαντήσεων των ερωτηματολογίων με τη χρήση του λογισμικού SPSS και  η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων τους.

Η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας από το φυσικό αέριο αναμένεται να αυξηθεί σταδιακά κατά τα επόμενα έτη. Μέχρι στιγμής, όμως, δεν υπάρχουν οι αναγκαίες αποθηκευτικές υποδομές για να υποστηρίξουν κάτι τέτοιο και η αναγκαιότητα κατασκευής τους γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο τη μελέτη των υπόγειων αποθηκευτικών χώρων φυσικού αερίου, εντός τεχνητών κοιλοτήτων σε σχηματισμούς ορυκτού άλατος. Γίνεται αναφορά γενικά στην αποθήκευση φυσικού αερίου, κυρίως στην Ευρώπη και την Αμερική. Επίσης, γίνεται επισκόπηση της  τεχνικής δημιουργίας θαλάμων εντός κοιτασμάτων άλατος, κάποιων οικονομικών μεγεθών που αφορούν στο κόστος εγκατάστασης καθώς και στοιχείων σχετικών με τη δυναμικότητα των υπογείων αποθηκευτικών χώρων. Περιγράφονται τα γεωλογικά χαρακτηριστικά των κατάλληλων σχηματισμών. Τέλος, εξετάζεται η Ήπειρος ως μία υποψήφια περιοχή αποθήκευσης φυσικού αερίου, λόγω της εύρεσης κοιτασμάτων άλατος που μπορούν να αξιοποιηθούν, ιδιαίτερα στην περιοχή του Μονολιθίου.

Η χρονιά που διανύουμε, έχει ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως η Διεθνής Χρονιά της Βιοποικιλότητας. Τι σημαίνει όμως αυτό για τους περισσότερους από εμάς; Γιατί να ασχοληθούμε με τις διάφορες μορφές ζωής που υπάρχουν γύρω μας; Το κείμενο που ακολουθεί δεν έχει σκοπό την απλή παράθεση μιας λίστας με τα είδη που απαντώνται στην περιοχή των Τζουμέρκων. Σκοπός της εργασίας είναι να αναδείξει την ομορφιά της άγριας ζωής του τόπου μας και να ρίξει φως στις άγνωστες πτυχές της. Ίσως, αν ανακαλύψουμε τα μυστικά και τις πραγματικές συμπεριφορές των όντων που θεωρούμε συνηθισμένα και κοινά καταλάβουμε την αξία που έχει η ποικιλία της ζωής γύρω μας. Υπάρχουν τόσα πράγματα που συμβαίνουν χωρίς να τα αντιλαμβανόμαστε. Μέσα σε φυλλωσιές, στις όχθες ποταμών, πάνω και κάτω από τη γη, η ζωή βρίσκει τον τρόπο να μας εκπλήσσει. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε, είναι να ανοίξουμε τα μάτια μας και να αφήσουμε το μυστήριο της ζωής να εκτυλιχθεί φυσιολογικά. Μικρά και μεγάλα πλάσματα μας εμπνέουν και  μας καλούν να αναζητήσουμε τα κοινά μας χαρακτηριστικά.