Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Ε.Μ.Π. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», για ακόμη μια ακαδημαϊκή χρονιά, συνεχίζει τη δράση του μελετώντας τα βουνά και τις κοινωνίες τους. Οι σπουδαστές μας, υπό την καθοδήγηση των διδασκόντων και των συνεργατών του ΜΕ.Κ.Δ.Ε., προσέγγισαν συστηματικά την περιοχή του Δήμου Σουλίου και μετά από σκληρή προσπάθεια, σήμερα, παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ερευνητικών τους εργασιών στους φορείς και τους πολίτες του Δήμου. 
Ο Δήμος Σουλίου έχει αρκετά κοινά στοιχεία με πολλές περιοχές της Ελλάδας αντίστοιχου πληθυσμού και συναφούς παραγωγικής διάρθρωσης. Μια μικρή επαρχιακή πόλη με χωριά – δορυφόρους, με υπαρκτή αν και αδύναμη παραγωγική βάση, με πλούσια ιστορία, στους πρόποδες ορεινών όγκων που βρίσκονται τόσο κοντά όσο και μακριά από την καθημερινότητα των κέντρων κατοίκησης. Αυτά, αν δει κανείς την περιοχή επιφανειακά. Κάτω, όμως, από τον μεγεθυντικό φακό της ανάλυσης και της έρευνας, αργά αργά ξετυλίγεται μια διαφορετική πραγματικότητα.
Πρώτα απ’ όλα, για την αρχαία ελληνική μυθολογία και παράδοση, η οποία διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό τον δυτικό πολιτισμό, εδώ, στις πηγές του Αχέροντα είναι το σύνορο του Πάνω και του Κάτω Κόσμου. Από την πρώτη στιγμή αναρωτηθήκαμε: τι σήμαινε αυτό για τον τρόπο αντιμετώπισης του θανάτου τότε; Κι άραγε, ένα τόσο ιδιαίτερο στοιχείο έχει αφήσει κάτι πίσω του στη συνείδηση, στη συμπεριφορά, στον πολιτισμό των κατοίκων της περιοχής; 
Ο τρόπος ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζεται από γρήγορους ρυθμούς, στα πάντα. Αυτό συχνά οδηγεί σε μια επιφανειακή, βιαστική προσέγγιση της πραγματικότητας, σε συνδυασμό και με ένα κυρίαρχο lifestyle που προβάλλει μάλλον ασήμαντα πράγματα ως πηγές ευχαρίστησης ή σπουδαίους στόχους. Έτσι, μπροστά στα μεγάλα υπαρξιακά ζητήματα, όπως το νόημα της ζωής και η αγωνία του θανάτου, η σύγχρονη κουλτούρα στέκεται επιπόλαια, ξορκίζοντας «το κακό» με τόνους μιας επιτηδευμένης «χαράς». Υπερτονίζοντας το παρόν και αγνοώντας μέλλον και παρελθόν, ο σύγχρονος άνθρωπος, εν τέλει, αναμετρείται ανερμάτιστος με τις υπαρξιακές του αγωνίες, βαθιά πλεγμένες στον πυρήνα της ανθρώπινης φύσης. Έτσι, ενώ δείχνει να μη φοβάται το θάνατο, ενώ προσπαθεί να τον εξορίσει «εκτός ζωής», όταν καλείται να τον αντιμετωπίσει τις πιο πολλές φορές συντρίβεται. Αντίθετα, οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων έδιναν θέση στο θάνατο εντός της ζωής. Είχε ακόμη και υπαρκτά σύνορα, εδώ στην περιοχή. Ο Κάτω Κόσμος ήταν κι αυτός ένας ανθρώπινος Κόσμος. Ακόμη και οι θεοί και οι δαίμονες που τον διαφέντευαν μοιράζονταν πολλά κοινά με τους θνητούς. Έτσι κατόρθωναν να έχουν μια πιο ισορροπημένη σχέση με το θάνατο, που αντί να καταθλίβει και να παραλύει τη διάθεση για ζωή έδινε σε αυτήν ακόμη πιο πυκνό περιεχόμενο.  Άλλωστε, όταν μπορείς να κοιτάξεις το θάνατο κατάματα, τότε είναι που χαίρεσαι περισσότερο τη ζωή. Η Ηπειρώτικη λαϊκή παράδοση κουβαλάει, ακόμη και σήμερα, πολύτιμα τέτοια στοιχεία.
Στη συνέχεια, ήταν το βαρύ ιστορικά όνομα του Σουλίου. Νέα ερωτήματα και σημαντικά ερεθίσματα για σκέψη. Το «απόρθητο» Σούλι, στεκόταν λίγες εκατοντάδες μέτρα πάνω από τον κάμπο. Πως ήταν δυνατόν να είναι τόσο απροσπέλαστο; Και τι «παραμύθι» μπορεί να γεννήσει η ιστορία μιας σκληροτράχηλης φυλής πολεμιστών, των ανυπότακτων Σουλιωτών, στα νέα παιδιά που τόσο διψούν για «άρχοντες των δαχτυλιδιών»;  
Αλλά τα δεδομένα που κάνουν ιδιαίτερη την περιοχή του Δήμου Σουλίου δεν σταματούν στην ιστορία του. Τι σημαίνει για μια περιοχή να ανήκει στην πρώτη οροσειρά φράγμα στους υδρατμούς του Ιονίου; «Εδώ όταν βρέχει δε βρέχει καρέκλες. Βρέχει καρέκλες,  τραπέζια, σκρίνια..» κατά το σουρεαλιστικό χιούμορ των ντόπιων. Κι όμως, είναι δυνατόν αυτή η περιοχή να χρυσοπληρώνει το αρδευτικό νερό; 
Και τι σημαίνει για την περιοχή να φιλοξενεί ένα από τα πιο σπάνια όρνεα, τον γύπα που επί ποινή θανάτου προστάτευαν οι Φαραώ, το «κουκάλογο» στην ντοπιολαλιά, που κουβαλάει στις πλάτες του τον κούκο, το πουλί που φέρνει την άνοιξη; Και τα άγρια άλογα; Και μήπως άραγε πρέπει να εστιάσουμε στη σαλαμάνδρα που συναντήσαμε στην Ελαταριά (όταν εν μέσω κατακλυσμού, σ’ ένα πρόχειρο υπόστεγο οι κάτοικοι μας κέρναγαν ψωμί, τυρί και τσίπουρα για το καλωσόρισμα), τόσο παράταιρη και τόσο εξωτική σε ένα τοπίο με όλες τις αποχρώσεις του πράσινου; 
Και έτσι αρχίσαμε να δουλεύουμε στην περιοχή. Μεθοδικά, βήμα το βήμα, όπως το μεταπτυχιακό έχει μάθει να κάνει τόσα χρόνια στις ορεινές περιοχές. Ξεκινήσαμε από την ίδια την «ταυτότητα χώρου». Αναλύσαμε αυτήν που έχει ή που προσπαθεί να καλλιεργήσει η περιοχή. Στη συνέχεια, εστιάζοντας στο σήμερα και αξιοποιώντας σύγχρονες τεχνικές marketing, διαμορφώσαμε μια μεθοδολογία για την δημιουργία μιας νέας, πιο ελκυστικής ταυτότητας χώρου για το Δήμο Σουλίου, που θα διευκολύνει την προβολή και την αναγνωρισιμότητά του.
Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με τον τουρισμό. Πως μπορεί μια περιοχή στην γειτονιά ισχυρών τουριστικών πόλων να προσελκύσει επισκέπτες; Πλουτίζοντας την εμπειρία του επισκέπτη, δίνοντας σε αυτή πιο ποιοτικά χαρακτηριστικά.  Έτσι το ιστορικό Σούλι γίνεται μια μεγάλη «πίστα» για ένα παιχνίδι ρόλων, εμπνευσμένο από την ιστορία των Σουλιωτών. Αλλά και η Παραμυθιά, προβάλλεται με εναλλακτικό τρόπο, τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη χρήση e-ξεναγού.  Σε μια εποχή με πολύ περιορισμένους πόρους, δεν πρέπει οι υφιστάμενες υποδομές να μένουν αναξιοποίητες. Γι' αυτό και προχωρήσαμε σε μια πρόταση ανάπλασης των κατασκηνώσεων της Παραμυθιάς. Φρεσκάραμε, λοιπόν, την ίδια την ιδέα της κατασκήνωσης, όσο και τις εγκαταστάσεις της και το περιεχόμενό της, σε μια ιδανική θέση που το ερώτημα «βουνό ή θάλασσα» εύκολα γίνεται «και βουνό και θάλασσα». Ακόμη, μελετήθηκε η δυνατότητα δημιουργίας μιας πίστας κατάβασης πλαγιάς (downhill - mountain bike), που μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική στα «άγρια παιδιά» που ψάχνουν την αδρεναλίνη και μπορούν να τη βρουν σε μια εξαιρετική άθληση και σε επαφή με τη φύση.
Το άλλο μέτωπο ήταν η προστασία του περιβάλλοντος στην περιοχή σε συνδυασμό με την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Ξεκινήσαμε με τη διαπίστωση ότι παρά το σχετικά ήπιο κλίμα της περιοχής, το κτηριακό δυναμικό της πόλης είναι στην πράξη ενεργειακά ανοχύρωτο. Έτσι, και οι κάτοικοι δεν έχουν άνετες συνθήκες στα σπίτια τους και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της πόλης είναι δυσανάλογα μεγάλο.  Για το σκοπό αυτό, εκτιμήθηκαν οι δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας στον οικιακό τομέα στην πόλη της Παραμυθιάς και υπολογίστηκαν τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη. Λαμβάνοντας υπ' όψιν τις πιέσεις που υφίσταται το οικοσύστημα των πηγών του Αχέροντα από την πληθώρα επισκεπτών και δραστηριοτήτων, διερευνήθηκε η φέρουσα τουριστική του ικανότητα και διαμορφώθηκαν προτάσεις για μια ασφαλή περιβαλλοντικά στρατηγική τουριστικής αξιοποίησής τους. Τα απόβλητα, για κάθε περιοχή, δεν αποτελούν μόνο πρόβλημα αλλά και ευκαιρία. Έτσι, δύο εργασίες αφιερώθηκαν στη μελέτη σύγχρονων μεθόδων διαχείρισης και αξιοποίησής τους. Η πρώτη σχετίζεται με τα αστικά απορρίμματα και προτείνει ένα σύγχρονο σύστημα ανακύκλωσης που θα αυξήσει τις ποσότητες ανάκτησης υλικών και θα περιορίσει τις ποσότητες υλικών που καταλήγουν στο ΧΥΤΑ. Η δεύτερη εργασία πραγματεύεται το μείζον θέμα των αγροτοκτηνοτροφικών οργανικών αποβλήτων, με έμφαση στον «κατσίγαρο», και εκτιμά τις δυνατότητες ενεργειακής αξιοποίησής τους. Τέλος, εξετάζεται η δυνατότητα μια πληγή στο τοπίο - συγκεκριμένα το λατομείο "Βιέρο" στο Γαρδίκι - να μετατραπεί σε έναν ιδιαίτερης αισθητικής πολυδύναμο χώρο.
Για να ενισχυθούν περαιτέρω οι αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής, μελετήθηκε η γενικότερη εικόνα και τα προβλήματα του παραγωγικού ιστού του Δήμου Σουλίου. Πιο συγκεκριμένα, αρχικά, αποτιμήθηκαν οι επιπτώσεις των ευρωπαϊκών αναπτυξιακών προγραμμάτων στο Δήμο Σουλίου αλλά και ευρύτερα στη Θεσπρωτία. Ήταν τελικά αναπτυξιακά; Και τι μπορούμε να διδαχθούμε από τη μέχρι σήμερα εμπειρία, σε μια εποχή που κάθε ενίσχυση πρέπει να πιάνει πραγματικά τόπο;  Επίσης, διερευνήθηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς στην περιοχή του Δήμου Σουλίου και προέκυψαν εξαιρετικής σημασίας συμπεράσματα. Όσον αφορά στη γεωργική παραγωγή:  όπως αναφέρθηκε, διερευνήθηκαν τα αίτια για το υψηλό κόστος άρδευσης στην περιοχή και προτάθηκαν βελτιωτικές κινήσεις για την καλύτερη εκμετάλλευση των πλούσιων υδατικών πόρων. Στη συνέχεια, εξετάστηκε πώς, μέσω του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού, μπορεί να βελτιωθεί η παραγωγικότητα των υφιστάμενων γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Επίσης, υπολογίστηκε η τεχνοοικονομική απόδοση μιας νέας επιχειρηματικής προσπάθειας στον τομέα των αρωματικών φυτών.
Η επιτυχία της σημερινής ημερίδας ελπίζουμε ότι είναι ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση της ενίσχυσης των προοπτικών του Δήμου Σουλίου. Ένα βήμα στέρεο, μελετημένο, αισιόδοξο και ελπιδοφόρο. Στόχος της σημερινής μας εκδήλωσης είναι να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον της τοπικής κοινωνίας, μέσα από την παρουσίαση ρεαλιστικών και καινοτόμων προτάσεων. Θέλουμε να μπολιάσουμε τις συζητήσεις και τους προβληματισμούς των κατοίκων με φρέσκιες ιδέες. Το Ε.Μ.Π. θα συνεχίσει να στέκεται στο πλευρό της τοπικής κοινωνίας, αλλά η τελική έκβαση εξαρτάται, όπως πάντα, από τη συνειδητή δράση των πολιτών της περιοχής.