Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της οικιστικής εξέλιξης των ορεινών περιοχών μέσα από το παράδειγμα του οικισμού του Μετσόβου. Για το λόγο αυτό, έγινε φωτοερμηνευτική παρατήρηση του οικισμού, με χρήση τηλεπισκοπικών απεικονίσεων σε τέσσερις χρονικές περιόδους εντός των τελευταίων 50 χρόνων. Στη μεθοδολογική αυτή προσέγγιση, συνδυάσθηκαν επίσης χάρτες και πρόσφατο διανυσματικό υπόβαθρο της περιοχής μελέτης με χρήση των εργαλείων ERMapper και ArcGIS. Από την εργασία παρήχθησαν χάρτες που παρουσιάζουν τους ρυθμούς αστικοποίησης κι επέκτασης του οικισμού, κι επιχειρήθηκε η συσχέτιση των αποτελεσμάτων με μορφολογικά, ιστορικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά και άλλα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης. Από τη μελέτη προκύπτει ότι, η μεθοδολογία αυτή μπορεί κατάλληλα να εφαρμοσθεί και στη διερεύνηση της οικιστικής εξέλιξης περιπτώσεων ορεινών οικισμών με αντίστοιχα χαρακτηριστικά.

Το Μέτσοβο ανήκει σε μία ενεργειακά πλούσια περιοχή, από πλευράς ανανεώσιμου ενεργειακού δυναμικού. Παρόλα αυτά, τα υψηλά θερμικά φορτία σε συνδυασμό με την εξάρτησή του από συμβατικά καύσιμα το φέρνουν αντιμέτωπο με την ενεργειακή φτώχεια.

Με βάση τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του οικισμού σε θερμική ενέργεια και ύστερα από επισκόπηση, με χρήση θερμοκάμερας, της ενεργειακής συμπεριφοράς των κατοικιών, διατυπώθηκαν οκτώ διαφορετικά σενάρια εξοικονόμησης ενέργειας. Για κάθε ένα από τα σενάρια υπολογίστηκε το οικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος που προκύπτει από την εφαρμογή τους καθώς και το κόστος επένδυσης. Πραγματοποιήθηκε, επίσης, οικονομοτεχνική αξιολόγηση των σεναρίων και αναδείχτηκαν τα δυνατά και αδύναμα σημεία των προτεινόμενων επεμβάσεων.

Η αξιοποίηση της τοπικά διαθέσιμης δασικής βιομάζας αποδεικνύεται πως αποτελεί την πιο αποδοτική, από επενδυτικής πλευράς, λύση. Εάν συνδυαστεί με επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης του κελύφους των κατοικιών, μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην απομάκρυνση του κινδύνου της ενεργειακής φτώχειας.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας ενός τόπου, η οποία απειλείται και από την μη αρμονική ένταξη των σύγχρονων κτιρίων στον παραδοσιακό ιστό. Το Μέτσοβο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ορεινού οικισμού, ο οποίος έχει διαχρονικά υποστεί τις επιπτώσεις μιας ανορθολογικής ανάπτυξης. Εμφανίζει μια υποβαθμισμένη, αισθητικά και λειτουργικά, εικόνα σε αρκετά τμήματα του οικιστικού του ιστού. Χρόνο με το χρόνο, τα αστικού τύπου κτίρια δείχνουν να επιβάλλονται σε μια ισχυρή παράδοση, που μοιάζει να ασφυκτιά. Η κεντρική οδική αρτηρία του Μετσόβου παρουσιάζει έντονα στοιχεία φυσιογνωμικής αλλοίωσης. Δεκατέσσερα κτίρια, κατά μήκος της, επιλέγονται και μελετώνται. Οι προτάσεις επανασχεδιασμού των όψεών τους συνοδεύονται από την αναλυτική τους κοστολόγηση. Στην εργασία παρουσιάζονται οι προτάσεις, με φωτογραφίες της υπάρχουσας κατάστασης και τεκμηριωμένα σκίτσα των προτεινόμενων επεμβάσεων. Αναδεικνύονται οι κύριες αιτίες της χωρικής υποβάθμισης. Οι επεμβάσεις, σεβόμενες τις υπάρχουσες χρήσεις, ανατρέπουν το βασικό, προς μη υλοποίησή τους, επιχείρημα: χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά προσιτό κόστος κατασκευής. Μέσα από την ανάλυση και τεκμηρίωση της σχεδιαστικής διαδικασίας καταγράφεται η μεθοδολογία αντιμετώπισης παρόμοιων ζητημάτων, στον ορεινό χώρο.

Τα Τζουμέρκα είναι μία δυσπρόσιτη οροσειρά με πλούσια φυσικά και πολιτιστικά διαθέσιμα. Οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες στην περιοχή είναι η κτηνοτροφία και ο τουρισμός. Είναι κοινά παραδεκτό ότι οι αναπτυξιακές δράσεις και τα κίνητρα που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Η αναζήτηση, επομένως, των βέλτιστων αναπτυξιακών επιλογών παραμένει ένα ζητούμενο. Η άσκηση, όμως, της φαντασίας για ένα καλύτερο μέλλον, που μερικές φορές αναφέρεται και ως «οραματισμός», είναι δομικό στοιχείο στην αναζήτηση της αξιοβίωτης ολοκληρωμένης ανάπτυξης.

Στην κατεύθυνση αυτή, στην παρούσα εργασία, διερευνώνται οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των κατοίκων της περιοχής των Τζουμέρκων για την ανάπτυξη της περιοχής στο μέλλον, με στόχο να τις αναγνωρίσουμε ως φαινόμενα που μαρτυρούν κοινωνικές δυναμικές, τις οποίες οφείλουμε να αναδείξουμε όσο γίνεται πιο αντικειμενικά. Η έρευνα βασίστηκε σε μια ποιοτική ερμηνευτική προσέγγιση. Χρησιμοποιήθηκαν οι τεχνικές της συνέντευξης, των Focus Groups (Ομάδων Εστίασης) και της μεθόδου των ελεύθερων συνειρμών. Η ερευνητική προσπάθεια εστίασε σε επαγγελματίες κατοίκους της περιοχής. Οι ερωτήσεις διακρίθηκαν σε δύο κεντρικούς άξονες. Ο πρώτος άξονας περιλάμβανε ερωτήσεις προσδιορισμού του αναμενόμενου μέλλοντος και ο δεύτερος ερωτήσεις προσδιορισμού του προσδοκώμενου μέλλοντος. Για τον εντοπισμό των αναπαραστασιακών στοιχείων χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο της έντονης παρουσίας αναλύοντας τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα μας και αντλώντας δεδομένα και από άλλη ποσοτική έρευνα (Ρόκος, 2004).

Η αντιπαραβολή των στοιχείων που προέκυψαν από τον οραματισμό του προσδοκώμενου και του αναμενόμενου μέλλοντος, προσδιόρισε τα όνειρα, τις προσδοκίες, αλλά και τους φόβους των κατοίκων της περιοχής. Η βελτίωση της προσβασιμότητας, οι θέσεις εργασίας και τα έργα υποδομής που αποτέλεσαν τα αναπαραστασιακά στοιχεία με τη μεγαλύτερη συχνότητα, τέθηκαν σε αμφισβήτηση από την πεποίθηση ότι «λίγα πράγματα μπορούν να αλλάξουν». Η επιθυμία για ποιοτική ενίσχυση του τουρισμού υποχώρησε μπροστά στο φόβο της δημιουργίας ανταγωνιστικών τουριστικών εκμεταλλεύσεων. Η επιθυμία για ουσιαστική υποστήριξη και ενημέρωση των αγροτών συσκοτίστηκε από τον φόβο της επανάληψης της ανούσιας πολιτικής επιδοτήσεων των τελευταίων χρόνων. Η προσδοκία για την ανάδειξη του πολιτισμού της πραγματικής ζωής υποχώρησε μπροστά στους φόβους από τη συνεχιζόμενη εγκατάλειψη και τους ασθενέστερους δεσμούς των νέων με την περιοχή. Η επιθυμία για την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής επισκιάστηκε από τους φόβους που προκάλεσαν οι μεγάλες πράσινες επενδύσεις.